Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Síða 12

Þrátt fyrir þessa úrkynjun gróteskunnar í aldanna rás, lifir þó minningin
um hina máttugu heild, segir Bakhtín, og í bestu verkum rómantíkurinnar
er þessi minning endurvakin. Goethe mun hafa sýnt táknmáli karnivalsins
mikinn áhuga og tókst að flétta þá heimspekilegu sögusýn sem að baki því
býr saman við sögulega framþróun í verkumsínum.(R/i03) f ritgerð Ingvars
Stefánssonar, „Gröndal og Gandreiðin“, sem fylgir þeirri útgáfu leikritsins
sem hér er stuðst við, kemur það fram að Benedikt hafi verið hvað hrifnastur
af Goethe allra skálda og þótt þeir séu ólíkir um margt, sé einhver skyldleiki
með skopi þeirra þegar til ádeiluháðsins kemur.4
Tildrög Gandreiðarinnar
Gandreiðin sem í anda karnivalískrar tvöfeldni ber undirtitilinn „sorgarleikr
í mörgum þáttum“ var prentuð í Kaupmannahöfn árið 1866. Leikritið er 40
blaðsíður að lengd í átta blaða broti og skiptist niður í átta þætti. Höfund-
arnafns er hvergi getið í verkinu en að sögn Ingvars Stefánssonar mun það
hafa orðið opinbert ári síðar „að Benedikt Gröndal Sveinbjarnarson væri
höfundurinn“.(IS/44) Samkvæmt ritgerð Ingvars voru tildrög verksins í
stuttu máli þessi: Þann 23. júlí 1865 birtist nafnlaus grein í Folkets Avis og
12. október sama ár „Reykjavíkurbréf1 í Fædrelandet, þar sem í báðum
tilvikum var veist að Jóni Sigurðssyni fyrir framgöngu hans í svonefndu
fjárhagsmáli. Hafði Jón barist gegn því á alþingi sumarið 1865 að frumvarp
til laga um nýtt fyrirkomulag á fjárhagssambandi fslands og konungsríkisins
yrði að lögum. Með þessu nýja fyrirkomulagi skyldi lokið afskiptum ríkis-
þingsins af fjárlögum íslands og alþingi fengin í hendur meðferð þessara
mála. Skyldi ísland fá ákveðna upphæð til ráðstöfunar úr ríkissjóði á ári
hverju. Jón taldi að vísu fjárhagsaðskilnað íslendingum mikilsverðan, en
hann vildi „reikningsuppgjör milli landanna á sögulegum grundvelli, þannig
að Danir stæðu íslendingum sldl á andvirði seldra konungs- og stólsjarða
ásamt bótum fyrir tjón af völdum einokunarverslunarinnar með háu árlegu
gjaldi þeim til handa“ (IS/55). Urðu endalok þau að frumvarpið var fellt með
naumum meirihluta. Kröfur Jóns eru taldar hlægilega yfírdrifnar í Reykja-
víkurbréfmu og afgreiðsla málsins hörmuð. Böndin bárust að Gísla Brynj-
úlfssyni sem bréfritara og kannaðist hann við það opinberlega átta árum
síðar. Jóni Sigurðssyni neitaði Fædrelandet hins vegar um rúm til andsvara.
Samkvæmt ritgerð Ingvars var einungis vitað um þrjá íslendinga í Höfn sem
samsinntu Gísla Brynjúlfssyni, þá Oddgeir Stephensen, Grím Thomsen og
Eirík Jónsson.
Ádeilu sína samdi Benedikt fyrst og fremst í því skyni að rassskella
andstæðinga Jóns Sigurðssonar sem á þessum tíma var náinn vinur hans og
10 TMM 1994:3