Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Síða 77

Salka Valka hefur ýmsa eiginleika sem auðvelda snurðulausa umsköpun
hennar yfir á hvíta tjaldið. Persónur skáldsögunnar eru lifandi og ástríðu-
fullar og sögusviðið er stórbrotið. Þó er augljóslega erfitt að kvikmynda
skáldsöguna, því ádeila Laxness glatast í kvikmyndun verksins. Stanley
Kubrick telur þó að hið sérstaka samspil stíls og efniviðar skáldverks eigi ekki
að letja kvikmyndagerðarmenn: „Stílbrögð eru aðeins notuð af höfundi til
þess að töfra lesanda og auðvelda honum að taka við þeim tilfmningum og
hugsunum sem eru kjarni verksins. Leikstjórinn vinnur úr þessum kjarna,
en skiptir sér ekki af stílnum“ (Giddings 22). Ég tel þetta fullmikla einföldun.
Samspil þessara tveggja þátta hefur áhrif á túlkun skáldverksins og þeir verða
því að vera samræmanlegir.
Lengd Sölku Völku gerir það að verkum að erfitt er að gefa hugmynd um
dýpt og margbreytileika skáldverksins í öðru en þáttaröð. Þar sem kvikmynd-
in er aðeins tveir klukkutímar varð að fella niður svo mikið af efni skáldsög-
unnar að hrynjandi hennar og jafnvægi brengluðust. Með öllu er sleppt ádeilu
höfundar á hræsni og efasemdum hans um að til sé miskunnsamur og
kærleiksríkur Guð. Pólitískur þáttur skáldverksins hefur einnig verið styttur
talsvert, sérstaklega óvægin árás Laxness á kapítalisma og mat hans á hug-
myndafræði róttækra sósíalista í síðari hluta sögunnar. Líklegt er að þessum
köflum hafi verið sleppt af ótta við að þeir hneyksluðu borgarastéttina. Einnig
draga þeir úr hraða atburðarásarinnar og eiga því á hættu að fara fyrir brjóstið
á þeim áhorfendum sem vanist hafa fléttum Hollywood kvikmynda.
Reyndur leikstjóri á borð við Mattsson hlýtur að hafa skilið vandkvæði
þess að kvikmynda Sölku Völku. Ætla má þó að hann hafi talið verkefnið
gróðavænlegt og að það myndi auglýsa myndina að hún var byggð á vinsælli
skáldsögu velþekkts höfundar. Ef Mattsson hafði í hyggju að koma myndinni
á Bandaríkjamarkað (mynd hans One Summer of Happiness (1951) var
söluhæst sænskra kvikmynda sem sýndar höfðu verið í Bandaríkjunum frá
upphafi), varð hann að sleppa ádeilunni á trúarbrögð og kapítalisma og
finna myndinni farveg innan marka Hollywoodmenningarinnar. í kvik-
mynd Mattssons eru áherslubreytingar því það miklar að boðskapur mynd-
arinnar er mun hefðbundnari en skáldsagan gefur til kynna.
I fyrri hluta sögunnar, Þú vínviður hreini, er áhersla lögð á samband Sölku
við móður sína og hversu ólíkar þær eru að skapgerð og útliti. Sigurlína er
feit og illa til fara. Hún er feimin, með svartar brenndar tennur, og hendurnar
eru „bólgnar eins og pækilsaltað kjöt uppúr suðu“ (Salka Valka 9). Sölku
Völku er aftur á móti lýst sem fallegri, greindri stúlku, sem hefur ögrandi
skapgerð og „allur líkaminn ólgaði af óstýrilátu fjöri“ (Salka Valka 10).
Hendur Sölku eru beinaberar og ólíkt Sigurlínu hefur hún sterkar, heilbrigð-
ar tennur.
TMM 1994:3
75