Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Síða 85

getur hann ekki leyít sér þann munað að skuldbinda sig við eina stefnu. Eftir
aldalangan skort eru þeir vantrúaðir á hugmyndafræði sem lofar efna-
hagsbótum og boðar nýja Jerúsalem. Baráttan um gervifót Beinteins lýsir
á gamansaman hátt pólitískum duttlungum fjöldans, sem getur á einu
augnabliki gerst fráhverfur sósíalisma og tekið upp stuðning við fyrra
skipulag.
Laxness er hér engan veginn að deila á verkalýðsstéttina og getu hennar
til þess að innleiða sósíalisma. Hann er fremur að benda á ósamræmið milli
bókstafskenninga róttækra borgara á við Arnald og hins mannskemmandi
veruleika sem verkalýðurinn lifír við. í upphafí virðast pólitískar skoðanir
Arnalds réttmætar. Hann er illa til fara, vannærður og hefur andstyggð á
peningum. Hann kýs að búa meðal alþýðunnar til að sýna henni frekari
stuðning. Kristófer Torfdal, leiðbeinanda Arnalds, er í fýrstu einnig lýst sem
byltingarrisa sem aldrei muni semja um kjör alþýðunnar. Með tilkomu
verslunarfélags á Óseyri sjáum við skuggalegri hlið á róttækni Arnalds og
Torfdals. Salka kemst að því að það er Steinþór sem hefur greitt trygginguna,
sem er tvö þúsund krónur. Þegar hún spyr Arnald hvernig hann hafi getað
fengið af sér að gera Steinþór að lánardrottni allra í þorpinu svarar hann:
„öll vopn eru góð svo framarlega að hægt sé að nota þau til að vinna á Jóhanni
Bogesen“ (Salka Valka 366). Enn fremur bregður okkur að heyra að Kristófer
Torfdal, „æstasti bolséviki Islands“ (Salka Valka 435), sé í raun forneskjuleg-
ur lýðræðissinni gæddur „dularfullri ástríðu til valda valdsins vegna“ (Salka
Valka 382). Torfdal og Arnaldur breytast úr verkalýðshetjum í stjórnmála-
lega framagosa og sveimhuga menntamenn úr borgarastétt. Laxness varar
okkur við pólitískri sýndarmennsku þeirra manna sem falbjóða kreddu-
bundin loforð um sæluríki. Salka er sú eina sem sýnir pólitíska einlægni í
skoðunum sínum. Henni verður ekki spillt því sósíalismi hennar er ekki
lærður. Hún neitar að taka við mútum hjá Angantý og afþakkar bónorð
Steinþórs sem hefði gert henni kleift að búa í þægindum í húsi Bogesens.
Þess í stað kýs hún að búa í fátækt og basli með eigin þjóðfélagsstétt.
Síðari hluti myndarinnar fylgir efni bókarinnar jafn lauslega og sá fyrri.
Þar sem alla pólitíska umfjöllun vantar í myndina eru deilur Sölku og
Arnalds smækkaðar niður í ólíkar skoðanir um verkfallið. í myndinni snýst
Salka ekki til sósíalisma og fær aldrei samúð með málstaðnum. Kristófer
Torfdal er hvergi nefndur á nafn, né heldur sameignarhreyfingin á Óseyri.
Lengd og sölugildi myndarinnar orsaka að hluta til þennan niðurskurð, svo
og sú staðreynd að Fuglitm ífjörunni er ekki jafn hnitmiðað skáldverk og Þú
vínviðurhreini. Endurtekningar eru tíðar og það morar allt í útúrdúrum sem
beina sjónum frá aðalatburðarásinni. Mattsson neyddist því til að fella niður
efni og byggja frásögnina upp á nýjan leik svo hún yrði hraðari og markviss-
TMM 1994:3
83