Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Síða 91

Nútíminn í sögunni
Hringadróttinssaga er ekki einungis endurgerður goðsagnaveruleiki á bak
við tungumál enda þótt uppspretta hennar og grunnur sé ást á hinu forna
og glataða. Hún heyrir til yngstu grein skáldskaparins, er skáldsaga þar sem
hið gamla fléttast við hið nýja í líki hobbitans, nýjungar Tolkiens í fornum
heimi álfa, dverga og enta. Hobbitinn er tímaskekkja í sögunni, reykir pípur
og borðar kanínur og kartöflur. Orðið sjálft á sér enga skýra fyrirmynd,
engan fastan tilverugrunn í fornsögum. Það er undantekning í heimi Tolki-
ens.8 Hobbitinn er eins konar forspeglun nútímamannsins sem ryðst inn í
söguna og veitir henni nýja vídd. í sögunni togast á fortíð og nútíð með
tvenns konar mál og tvenns konar siðferði. Þetta gerir hana margradda. Hún
verður tvísæ og epískur grunnur hennar færist nær nútímalesendum fyrir
vikið.
Þannig kemur sagan stöðugt á óvart, er annað en það sem hún sýnist vera.
Lausn hennar felst í fáránleikanum. Aflinu sem felst í hringnum eina,
uppsprettu valds í þessum heimi, er kastað á glæ en ekki beitt gegn óvininum.
Hobbitinn Fróði, hinn smæsti af hinum smáu, vinnur sigur á hinum mikla
myrkrakonungi sem ljær sögunni nafn. Sá sigur vinnst ekki með valdi heldur
fórnum og hugrekki í mótlæti sem þó er unnið fyrir gýg. Hið smáa reynist
hinu stóra öflugra en fyrir tilviljun eina. Hið góða getur bara sigrast á hinu
illa með því að hið illa sigri hið góða. Þannig lætur Fróði undan hringnum
á Hryðju (Mount Doom) og óvinurinn sigrast bara vegna græðgi ogsviksemi
ófétisins Gollum. Hinn versti af öllum eiginleikum lítilsigldrar skepnu er
nauðsynlegur til að vinna bug á myrkrinu sjálfu. Slík er kaldhæðni Hringa-
dróttinssögu — og sú kaldhæðni er nútímamannsins.
Hringadróttinssaga er því ekki furðuverk meðal samtímabókmennta þó
að hún hafi þar ákveðna sérstöðu, bæði vegna sterkra tengsla við fornan
menningararf og sterkrar siðvitundar sem á sér eina rót í katólskum viðhorf-
urn sem víða sjást í sögunni.9 Hún á sér ýmsar hliðstæður í nútímanum.
Þannig er Saruman með vélar sínar (í tvennum skilningi) fulltrúi hins
iðnvædda nútímamanns sem hefur ofmetnast af tækniþekkingu sinni. Afl
hringsins á sér hliðstæðu í afli kjarnorkusprengjunnar. Þess vegna verður
líka að skoða söguna í ljósi bókmennta eftirstríðsáranna. Þar eigum við
fslendingar eina bók öðrum merkari, Gerplu, sem er gjörólík Hringadrótt-
inssögu en eigi að síður eru snertifletir þeirra mikilvægir. Báðar bækurnar
bera þess merki að vera ritaðar á tímum óreiðu og ófriðar, báðar sameina
þær hefð og samtíma á frumlegan hátt og í báðum má finna sömu grund-
vallarafstöðu til stríðs og friðar. Jafnt hjá Tolkien og Halldóri leiðir stríð fyrst
og fremst ógæfu yfir þá sem trúa stáli, hið mjúka reynist sterkara hinu harða
TMM 1994:3
89