Tímarit Máls og menningar - 01.09.1994, Blaðsíða 118

ar hann stendur andspænis bókasafh-
inu, sem hafði verið vinnustaður hans í
sumarleyfum, uppgötvar hann að bygg-
ingunni er áfátt: „Ég renndi augunum
ofar, taldi hæðirnar ósjálffátt: Ein, tvær,
þrjár . . . og kaldur himinbláminn tók
við!“ Heimir kennir reyndar ekki minn-
inu um misræmið, heldur hafi hann
byggt ofan á húsið í kollinum, þetta hafí
verið „hrein og klár ímyndun“. Þótt hér
sé um sígilda smækkunarreynslu hins
fullorðna að ræða fær hún víðari
skírskotun í bókinni — hún verður til
marks. um þá villu sem Heimir óð í:
„Fjórða hæðin var ekki til.“ Sökum
breyttra viðmiða er fortíð hans orðin
framandleg og drifkraftur bókarinnar
felst í raun og veru í leitinni að fjórðu
hæðinni, krufningu á þeirri vídd sem
hún stóð fyrir eða, svo notað sé fræða-
skotnara tungutak, leitinni að táknmiði
þessarar táknmyndar. Titill bókarinnar
er þess vegna vel við hæfi.
Heimir veit í upphafi bókar að hvaða
leyti forsendur hafa breyst, þótt lesand-
inn geti ekki vitað nákvæmlega hver
verkurinn er, en ferðin „heim“ er áþreif-
anleg staðfesting á því að Heimir fellur
ekki inn í hinn gamla veruleik lengur —
lykillinn hans gengur ekki lengur að skrá
bókasafnsins (hver annar en Árni Magn-
ússon hefur rétta lykilinn!), það býr önn-
ur fjölskylda í gamla íbúðarhúsinu
þeirra, klukkan á kirkjuturninum geng-
ur ekki lengur og hann hefur verið að
hrasa um „ójöfnur í tímanum“ frá því
hann kvaddi konu sína syðra, en svo
merkilega vill til að fyrstu jólin þeirra gaf
hún honum armbandsúrið sem hann
ber.
Allt er þannig gert klárt fyrir uppgjör
við fortíðina, við tímann, eins og bent er
á með fjölda tilvísana til klukkna, auk
þess sem allir fjórir hlutar bókarinnar
eru tímasettir svo lesandinn fái örugg-
lega glöggvað sig á atburðarásinni; þar
er röðunarárátta bókasafnsffæðingsins
komin. Þegar Heimir hverfur með bréf
Jóhanns heitins Svavars fósturbróður
síns inn um bókasafnsdyrnar — hvirfl-
ast „inn um glufu á tímanum“ — er því
engu líkara en hann fari í nokkurs konar
útför. Nú skal staðið augliti til auglitis
við fortíðina, slétt úr þeim ójöfnum í
tímanum sem hann hafði verið að hrasa
um. Ljóst er að eitthvað hefur komið
fyrir, enda er okkur sagt að Heimir hafi
ekki sótt bæinn heim síðan ónefndur
atburður átti sér stað og foreldrar hans
fluttu burt. Þetta veður af voveiflegum
atburðum verður helsti spennugjafi
bókarinnar.
Bræður í andanum
Nú tekur við hryggjarstykki bókarinnar,
flækjan, fyrst kaflinn „Bræður“, þar sem
lýst er samskiptum og uppvexti þeirra
bræðra þangað til Jóhann Svavar stelek-
ur að heiman, síðan „Bréf‘, þar sem
Heimir les á ný bréfin sem fóru á milli
þeirra eftir það. Þar birtist nýr flötur á
samskiptum bræðranna, auk þess sem
lesa má ýmislegt milli línanna, enda
„þögnin mest áberandi", einkanlega við
endurtekinn lestur. Heimir er einmitt að
lesa bréfin aftur, en leyfir lesandanum að
lesa yfir öxlina á sér. Þar sem Heimir
gerir engar athugasemdir við bréfin
meðan hann les, þau eru birt nakin, lík-
ist upplifun lesandans við frumlestur
upphaflegri upplifun sögumannsins.
Við endurtekinn lestur verður upplifun
lesandans líkari upplifun Heimis á frá-
sagnartímanum og þannig gerir Krist-
ján bókina skemmtilega tvöfalda í
roðinu, hún verður tvennra tíma og ger-
ir kröfu um endurlestur vegna breyttra
forsendna, en það er einmitt hvatinn að
því að Heimir les bréfin aftur. Þá fá
hversdagslegustu fyrirbæri „óvænta og
nýja merkingu líkt og í listaverki þar sem
116
TMM 1994:3