Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Page 30

Kenning prestsins er fengin beina leið úr bók Gunnars Gunnarssonar, á
því er auðvitað enginn vafi. En hvorki hvarflar að Eyjólfi bónda né lesand-
anum að þykja Jón ráðherra hótinu skárri þó að hann sé funakollur eða
Hjörleifsgerðar. Marglyndi hans er eins og hvert annað lauslæti, marglyndið
hefur þróast frá hrifnæmi yfir í yfirborðsmennsku og þvínæst í algera innri
rotnun sem er sminkuð með glaðlyndi og þeirri glæsimennsku sem bókin
dregur nafn sitt af. Siðleysið er jafnt fyrir því. Það er algert.
En hvað þá um að Hjörleifar séu göfuglyndir brautryðjendur, hafi hug-
sjónir og að framfaraspor mannkyns séu þeim að þakka, sem presturinn
fullyrðir? Það er bull. Að minnsta kosti ef marka má Glœsimetinsku.
Ærgöfgi og verslunarmærð
Sigurjón Jónsson skrifaði sögur sínar um Jón á Grund frá dálítið sérkenni-
legu sjónarhorni. Mér finnst einhvern veginn eins og þarna sé höfundur á
ferð sem gefi manni ofurlitla hugmynd um hvernig Þórbergur Þórðarson
heíði getað skrifað ef hann hefði samið skáldsögur uppúr 1920. Sigurjón vill
andlega byltingu eins og Þórbergur, hann skrifar spámannlega á köflum og
sagnaformið er fjölbreytilegt með ívafi af ævintýrum og bréfum, svipað og
hjá Þórbergi í Bréfi til Láru. Fyrra bindi verksins er vilhallt sveitamönnum
meðan sveitasjónarmiðið fellur nokkuð í skuggann af alþjóðahyggju, mann-
úðarstefnu og jafnaðarstefnu í því seinna. Myndin af Jóni ráðherra frá Grund
er auðvitað harkaleg ádrepa á pólitíska spillingu og auðvaldskerfið, og má
rifja upp að seinna bindið kom einmitt út sama ár og Bréftil Láru.
Sigurjón er eins og sveitamaður sem lendir furðu lostinn í hringiðu
effirstríðsáranna, hann er sannleiksleitandi, vinur guðspekinga og meira að
segja vinur presta, sem hlýtur að teljast býsna frumlegt í íslenskum raunsæ-
isskáldskap. Það er dálítið kostulegt að bera Silkikjóla ogvaðmálsbuxur saman
við sögur Guðmundar Friðjónssonar og Huldu. Þau tala um náttúrufegurð
og sveitasælu með alvarlegri hætti en Sigurjón, enda er Sigurjón dálítið
sposkur á köflum og maður er ekki alltaf 100% öruggur um að honum sé
alvara með ræðum sínum um ágæti sveitalífs í samanburði við Reykjavíkur-
ómenninguna. Kannski er það Sigurjóni líka til framdráttar að hann virðist
hafa þekkt Reykjavíkurlífið mun betur en sumir þeirra höfúnda sem rómuðu
sveitirnar. Hann er að vísu fullur af vandlætingarnöldri í garð þéttbýlisins,
en nöldrið er spaugilegt. í Reykjavík eru yfirborðslegir og gírugir kvenmenn
sem segja í sífellu „Það er ómulett“ og fjasa um að hinir og þessir karlmenn
séu afskaplega „pen“ og „lekker“; þar eru „skörulegir skarthéðnar“, „marg-
breytilegt hvíslandi skrafskvaldur" á Austurvelli og „matarannir og verslun-
armærð“ (II, 25). En í sveitinni er það að sumu leyti ekkert skárra, ef trúa
28
TMM 1994:4