Tímarit Máls og menningar - 01.12.1994, Síða 46

sjálfsskilning hvers og eins á því hver hann er, það er hægt að leysa það allt
upp með hártogunum þar til menn sýnast ekki hafa neitt eítir sem hendur
má á festa. Hver er kristinn maður til dæmis? Er það sá sem er fæddur inn í
einhverja þjóðkirkju? Ef til vill lauslega mótaður af kristinni arfleifð? Eða
verður hann að trúa á þrenningarformúluna og upprisuna? Verður hann að
sanna það með hátterni sínu, með sinni imitatio Christi, að hann megi heita
kristinn maður?
Hvort sem spurt er um þann þátt í sjálfsímyndinni sem snýr að þjóðerni
eða trú — við leysum ekki dæmið fyrir aðra. Við verðum að fela hverjum og
einum sjálfdæmi í málinu sem svo ræðst mjög af hlutskipti hvers og eins í
sögunni. Gyðingar voru ekki þjóð, hvorki á mælikvarða borgaralegs þjóðríkis
né sovétmarxískra skilgreininga, né heldur að skilningi margra þeirra Gyð-
inga sem vildu yfirgefa trú feðranna og litu á sig sem Þjóðverja og Rússa eða
heimsborgara og sósíalista fyrst og fremst. En gyðingaofsóknir Hitlers, anti-
semítismi Stalíns, endurreisn hebresku og tilurð Ísraelsríkis gerðu Gyðinga
að nútímaþjóð í þeim einfalda skilningi, að þeir stóðu frammi fyrir því að
þeir áttu mikla reynslu sameiginlega sem aðrir áttu ekki. Forsætisráðherra
ísraels, Golda Meir, vildi að sínu leyti neita því að Palestínumenn væru þjóð,
þeir voru barasta Arabar sem gátu alveg eins búið annarsstaðar en á því landi
sem ísraelar vildu ráða yfir. En einmitt tilkoma Israelsríkis i Palestínu,
styrjaldir við Gyðingaríkið nýja, útlegð og aðrir hrakningar, allt varð þetta
að reynslu sem gerði þessa Araba ólíka öðrum frændum þeirra. Bæði þessi
dæmi og mörg önnur leiða að sama púnkti: ef einhverjum hópi manna finnst
að hann sé þjóð, vegna sameiginlegrar reynslu, minninga, oftar en ekki
tungumáls einnig, þá er hann þjóð.
Hvað sem skilgreiningaræfingum líður er þjóðerni hvers og eins stað-
reynd sem hann sjálfur tekur mark á og heimtar virðingu fyrir — rétt eins
og hann telur sig tilheyra tiltekinni fjölskyldu eða hefúr taugar til tiltekins
trúfélags. Þessi staðreynd er í senn hluti af hlutskipti hans og valkostum,
þegar hann gerir sjálfúm sér og öðrum grein fyrir því hver hann er. Hver og
einn er tryggðakerfi ef svo mætti segja. Tiltekinn maður er allt í senn: sonur
góðs bónda úr Dölunum, í móðurætt úr Skaftafellsýslu, Framsóknarmaður
í pólitík, Hvítasunnumaður í trúmálum, gamall KR-ingur — og svo fram-
vegis. Hver og einn leggur misjafnlega mikla rækt við einstaka þætti þessa
tryggðakerfis, það segir sig sjálft. Sá sem er t.d. minnihlutamaður í trúmálum
(segjum kaþólikki á íslandi) er líklegur til að gera mun meira úr sinni
kaþólsku en þjóðkirkjumaður úr sinni trú. Rétt eins er líklegt að smáþjóða-
menn eins og við íslendingar viti miklu betur af sínu þjóðerni en t.d. Rússar
eða Amríkanar. Bæði vegna þess að við eigum okkur þá sérstöðu og tungu
að við þurfum sjaldan að velkjast í vafa um að þjóðernið er einhver afdrifa-

44
TMM 1994:4