Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Síða 117

RITDÓMAR
Platós er á öðrum pólnum, má kannske
segja að ýmsar ljóðaþýðingar séu nálægt
hinum pólnum, því að í ljóðunum er
flest óþýðanlegt þannig að víðast hvar
verður að setja einhver „jafngildi“ sem
eru kannske óralangt ff á frumtextanum.
Oft er því um e.k. „staðfærslu" að ræða.
Ef ég hef skilið höfundinn rétt, er ekki
laust við að hann hnýti í Magnús Ás-
geirsson fýrir að hafa snúið rímlausum
erlendum kvæðum tfl bundins máls á
íslensku: hann tekur a.m.k. með nokk-
urri velþóknun undir þau orð Magnúsar
sjálfs að það hafi verið „vafasamt tiltæki".
En í rauninni var það ekki á nokkurn
hátt „vafasamara“ en sá þýðingarháttur
sem nú tíðkast gjarnan, a.m.k. erlendis,
að þýða kvæði sem hlýða ströngum regl-
um á frummálinu yfir í óbundinn, rím-
lausan texta, þannig að söfn kvæða frá
ýmsum löndum, sem heyra til ólíkum
menningarhefðum, virka á lesandann
eins og þar sé alls staðar sama skáldið á
ferðinni: „atómskáld“ sem orðið hafi
fýrir lauslegum áhrifum af súrrealism-
anum. Hefðbundin kínversk ljóð hlýða
t.d. bragreglum sem ógerningur er að
líkja eftir á íslensku eða nokkur öðru
vestrænu tungumáli nema að litlum
hluta til, en það er samt engin ástæða til
að láta hendur síga.
Um þetta allt gegnir mismunandi
máli, eins og áður var sagt, og hef ég þá
tilfinningu að þær kenningar sem höf-
undur rekur mest eigi einna helst við um
ljóðaþýðingar. En kenningar þurfa ekki
að vera vondar þótt þær rekist á: aðalat-
riðið er að gera sér grein fyrir verksviði
hverrar og einnar, svo deilurnar um þær
minni ekki á orðaskak blindu vitring-
anna um fihnn.
Ég nefhdi það áðan að vegna áhuga
höfundar á að endursegja þær umræður
um þessi mál sem verið hafa í gangi er-
lendis á umliðnum árum ver hann
minna rúmi en ég hefði a.m.k. kosið í að
fjalla um vandamál sem eru sérlega brýn
á þessum síðustu og verstu tímum. Þau
eru vafalaust margvísleg, en mér dettur
tvennt í hug: alls kyns bollaleggingar um
tölvuþýðingar sem nú verða stöðugt há-
værari, og svo það sem kallað hefur verið
„pólitískur rétttrúnaður“.
Höfundur segir ágæta skrýtlu um
tölvuþýðingar (bls. 14-15). Ég kann aðra
sem mér finnst líka nokkuð góð. Einu
sinni biðu menn í ofvæni eftir að tölva
snaraði texta, og þegar hann birtist gat
þar að líta setninguna: „Áfengið verkar
að vísu skjótt, en kjötið er lint“. Þetta olli
nokkrum heilabrotum, sem von var, en
þegar að var gáð kom í ljós að þetta var
rafmögnuð þýðing á orðunum „andinn
er að sönnu reiðubúinn, en holdið er
veikt“. Höfundur efast greinilega um að
tölvur geti nokkurn tíma orðið annað en
hjálpartæki við þýðingar, og er ég honum
sammála, en þar sem hugmyndir um
tölvuþýðingar verða stöðugt háværari,
og margir trúa því, að því er virðist, að
unnt sé að láta þær „hráþýða", eins og
höfundur segir, eða gera einhverja grófa
þýðingu sem gefi til kynna efni og aðal-
atriði frumtextans, fýndist mér nauð-
synlegt að taka það mál rækilega í gegn
og setja ffarn, vega og meta þau rök sem
sjaldnar heyrast, en það eru rökin gegn
tölvuþýðingum. Höfundur býr til hug-
tak um einn þáttinn í starfi þýðandans
(bls. 111), sem mér virðist sérlega athygl-
isvert og frjótt og gæti kannske komið að
gagni hér, en það er hugtakið „ákvarð-
ananet“ : það hefði fyllilega verið þess
virði að helga því heilan kafla og athuga
þá í leiðinni hvernig tölva gæti ratað í
slíku neti, þar sem hver ákvörðun hlýtur
jafnan að taka tillit til ótalmargra atriða
og vera huglæg. En þetta er ekki allt og
sumt, því textar eru ekki einungis lokuð
heild, heldur eru þeir gjarnan nátengdir
öðrum textum, og vandamál slíkra
tengsla er ekki hægt að leysa nema með
öðru enn víðara „ákvarðananeti". Nú má
segja að hægt væri að mata tölvu þannig
að hún geti t.d. borið kennsl á Matteus
26,41, en hvernig gæti hún fótað sig á
svellinu, ef tilvitnunin væri „falin“, eins
og oft ber við, kannske einungis gefin til
TMM 1997:4
115