Tímarit Máls og menningar - 01.12.1997, Blaðsíða 121

RITDÓMAR
breyst í blóðugan akur fordóma og óbil-
girni, heldur taka þær til allra okkar
gjörða, uppeldis barna okkar, siðferðis
og verðmætamats. Blóðakur er í raun og
veru einhver alvarlegasta og best heppn-
aða þjóðfélagsádeila sem hér hefur kom-
ið á bók lengi og ætti vitaskuld að vera
tilefni utandagskrárumræðu á alþingi,
tæki „bókaþjóðin" bókmenntir alvarlega
í þessu landi. Presturinn er sama mann-
lega marki brenndur og aðrar persónur
sögunnar, fullur af mótsögnum og glím-
ir við sinn efa. Trúarlegar tilvísanir eru
margar í sögunni, og í sjálfu sér er ekkert
farið í felur með að kristinni siðfræði er
hér teflt fram sem mótvægi og verður
skýrast í lokauppgjörinu. Athyglisvert er
að þessar tilvísanir skírskota einnig flest-
ar til efans. Offar en einu sinni er vikið
að afneitun Péturs, og því þegar Kristur
birtist í Emmaus. Séra Bernharður er
ekki vandræðalaus persóna, og reynir
sjálfsagt á einhverja lesendur að þurfa að
binda trúss sitt við þetta sérkennilega
gauð og uppburðalausu rolu sem hann
er á stundum í sínum óröklegu gerðum
og hugsunum. Einfeldni hans er á stund-
um barnsleg, en það sama má örugglega
segja um ýmsar trúarhetjur, t.d. Krist
sjálfan. Þetta truflar því aldrei söguna né
riðlar henni í neinu. Séra Bernharður
eflist hins vegar í rás sögunnar, finnur
köllun sína og hlutverk og verður að lok-
um hetja í allóvæntu samhengi, styrkur
sem stólpi, eða sá klettur (pétur) sem
byggja má á.
Líkt og Kristur safnar hann um sig
börnunum sem eru von sögunnar og
ljóstýra. öll börnin, jafnt efnafólksins
sem hinna fátækari, eru framan af í upp-
reisn gegn foreldrum sínum, efnishyggju
þeirra, græðgi og eigingirni. Þar er ekki
nema stigsmunur á ríkum og fátækum,
öll þrá þau betra samband við foreldra
sína og skilning á þörfum sínum, tilfinn-
ingum og löngunum. Sérstaklega finnst
mér börn Tryggva og Dagnýjar sannfær-
andi; Sylvía, sem er sjálfstæð og sterk,
gáfnaljósið Jökull sem er vonarstjarnan
og samviska fjölskyldunnar, og töffarinn
Hafliði sem talinn er „sálarlaus“ af
ömmu sinni. Hafliði er kolbítur sem
leynir á sér, höfúndur læðir inn fyrirboð-
um um að hann sé ekki jafnmikið idjót
og hann leikur, og hann stendur síðan
manna fastast og best með séra Bern-
harði í lokin.
Sem fyrr sagði á lokauppgjörið, sem
er hið eina í þessari raunsæissögu sem
kalla má ótrúlegt, sér sögulega fyrir-
mynd, hið svokallaða „Hvíta stríð“ í lok
ársins 1921, þegar barist var um 14 ára
rússneskan dreng sem hér var á vegum
Ólafs Friðrikssonar. Þennan vísi að borg-
arastríði notar Ólafur Gunnarsson til
þess að sýna óöldina í þjóðfélaginu,
bræður munu berjast, en líka hvernig
menn skirrast einskis í baráttunni um
völd og áhrif, saklaus börn eru þar
purrkunarlaust notuð og þeim fórnað.
Þar sem drengurinn er serbneskur fær
ádeila sögunnar svo víðari skírskotun út
á við, en líka inn: útlendingur í fordóma-
fullum íslenskum blóðakri. Ástæða er til
að nefna í þessu sambandi hversu forsæt-
isráðherra er vel skrifuð persóna, virðu-
legur og landsföðurlegur hið ytra, og
ekki án samúðar, en lævís og miskunnar-
laus þegar honum og hans hagsmunum
er ógnað.
Ólafur Gunnarsson hefur sýnt og
sannað með Blóðakri að hægt er að skrifa
breiðar raunsæisskáldsögur upp úr ís-
lenskum samtíma, en um það hafa marg-
ir haft efasemdir og þótt hann of snaut-
legur. Þetta er auðvitað visst afrek og ekki
er hitt síður um vert að með sögunni
gerir hann í eitt skipti fyrir öll afturreka
þá margtuggnu klisju sem segir að ís-
lenskir samtímahöfúndar geti hvorki né
vilji íjalla um hin brýnu málefni samtím-
ans sem brenni á fólkinu í landinu.
Páll Valsson
TMM 1997:4
119