Morgunblaðið - 10.06.2015, Blaðsíða 70

70 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. JÚNÍ 2015
fi p y j g p
C p iar acc o ð lh kl lme va netu-vinaigrette og ettasa ati Grafið lam
með hindberja-vinaigrette og geitaosti Villibráðar-paté prikmeð pa
mauki Bruchetta íreymeð tv
ðlatu hangikjöti, bal- samrau
og piparrótarsósu heBruc
ta með hráskinku, balsam
rægrill uðu Miðjarðar- h a f s g
meti Krabba a- s a l
ðboferskum kryddjurtum í brau
Bruchetta rðameð Miðja
hafs-tapende aRisa- rækj
spjóti með peppadew Silunga hrogn i simeð japönsku majónes
nepsrjóma-osti á bruchettu Birkireykt-ur lax alioá bruchettu með
grillaðri papriku og fetaosti Hörpuskeljar ddju, 3 smáar á spjóti m/kry
taídýfu Frönsk súkkulaðikaka m/rjóma og ferskum berjum ufyVanill
tar vatnsdeigsbollur Súkkulaðiskeljar með jarðarberjum nguKjúkli
satay á spjóti með ídýfu Teryaki-lamb á spjóti RisahörpuskSími 511 8090 • www.yndisauki.is
Möndlu Mix og Kasjú Kurl
er ekki bara hollt snakk. Líka
gott í salatið. Hollt og gott
frá Yndisauka.
Fæst í: Hagkaupum, Heilsuhúsunum,
Melabúðinni, Fjarðarkaup,
Þín verslun Seljabraut, Kjöthöllinni,
Hreyfingu, Garðheimum, Mosfellsbakaríi
og Bakaríinu við brúna Akureyri.
Til sölu eða leigu stórglæsilegt fullbúið 131 m2 iðnaðarhúsnæði
Stór innkeyrsluhurð, um 7 m lofthæð, þjófavörn.
Á sama stað er til sölu Corvetta árg ´94 og Kavazaki Vulcan 2,1 árg ´07
Jón Egilsson, hrl. sími 896 3677 og 568 3737
Lækjarmelur 12 - Esjumelum
Mikill meirihluti
(80%) erfðabreyttra
nytjaplantna sem
ræktaðar eru í heim-
inum er svonefndar
HT-plöntur sem
erfðabreytt var til að
þola illgresiseitrið
glýfosat. Bandaríski
efnavörurisinn Mons-
anto selur bændum í
senn glýfosat og
erfðabreytt fræ sem þolir úðun
þess á akrana meðan illgresið
drepst. Bandarískir bændur fögn-
uðu þessari tækni því þeir héldu
að hún drægi úr kostnaði við eyð-
ingu illgresis og kaup á eitur-
efnum. En innan fimm ára mynd-
aði illgresið þol gegn glýfosati og
til varð ofurillgresi sem ekkert
ræðst við. Árið 2012 hafði þetta
ofurillgresi dreifst um nær 30 ríki
Bandaríkjanna, sem knúði menn
til stóraukinnar eiturefnanotkunar
í þeim tilgangi að reyna að halda
því í skefjum. Tækni sem bændum
var lofað að yrði þeim búbót ógn-
aði nú lífsviðurværi þeirra sakir
aukins kostnaðar og minni upp-
skeru.
Erfðabreyttar glýfosat-
plöntur ógna heilsufari
Í auglýsingum fullyrti Monsanto
að drekka mætti glýfosat, það
væri jafnhættulaust mönnum og
salt og aspirín, það brotnaði niður
í náttúrunni, og þótt það grandaði
plöntum væri það skaðlaust spen-
dýrum. Vísindarannsóknir hafa
hins vegar sýnt fram á að allar
þessar fullyrðingar eru rangar.
Glýfosat brotnar ekki niður í
umhverfinu heldur safnast upp í
lofti, jarðvegi, regni, grunnvatni,
yfirborðsvatni og sjó. Glýfosat
hefur greinst í þvagi og blóði
manna og í brjóstamjólk. Vísinda-
menn við Harvard-háskóla röktu
allt að 50% lægra sáðfrumutal í
körlum til eiturefnaleifa í mat-
vælum, sem gefur til kynna að
glýfosat – algengasta eiturefni
vestanhafs – kunni að vera ein
meginorsök minnk-
unar frjósemi í
Bandaríkjunum. Aðr-
ar rannsóknir hafa
sýnt að glýfosat rask-
ar innkirtlastarfsemi,
sem merkir að það
kunni að orsaka fóst-
urlát og fæðingar-
galla, sem verða sí-
fellt meira áberandi á
þeim svæðum þar
sem erfðabreyttar
glýfosatplöntur eru
ræktaðar. Nýleg
rannsókn J. Heinemann sýndi að
glýfosat er ríkur þáttur í heilsu-
farskreppu heimsins þar sem efnið
veldur því að bakteríur mynda
ónæmi gegn sýklalyfjum sem
lækningar okkar daga reiða sig
mjög á. Fátt hefur þó vegið
þyngra í varúðarorðum um heilsu-
farsógn af erfðabreyttum plöntum
en sú yfirlýsing krabbameins-
deildar Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunarinnar (WHO) í mars sl.
að glýfosat „valdi líklega krabba-
meini í mönnum“.
Ófullnægjandi eftirlit með
erfðatækni í Bandaríkjunum
Margir Bandaríkjamenn standa
í þeirri trú að eftirlitsstofnanir
þeirra, Umhverfisstofnun (EPA)
og Matvæla- og lyfjastofnun
(FDA), tryggi matvælaöryggi.
Hvorug þeirra starfar þó á grund-
velli varúðarreglunnar. Ný og rót-
tæk tækni nýtur sömu réttinda og
fólk – hún telst saklaus uns sekt
er sönnuð. Til dæmis gerir FDA
engin öryggispróf á erfðabreyttum
plöntum og hefur aldrei lýst nein
erfðabreytt matvæli örugg. EPA,
sem ætlað er að vernda neyt-
endur, vinnur oft í þágu stórfyr-
irtækja. Allt frá árinu 1985 vissi
EPA að tilraunadýr sem fengu
smáskammta af glýfosati í fóðri
urðu fyrir alls kyns tjóni á líf-
færum, þ.m.t. krabbameini. Engu
að síður; þegar Monsanto setti
erfðabreyttar glýfosatplöntur á
Bandaríkjamarkað þrefaldaði EPA
leyfileg mörk glýfosats í mat-
vælum. Og árið 2013, eftir að
notkun glýfosats hafði aukist enn
frekar, hækkaði EPA mörkin aft-
ur.
Hvað gera Íslendingar?
Með nýrri og róttækri tækni á
borð við erfðabreytingar (erfða-
breyttar plöntur), nanótækni og
synbíótækni er hægt að endur-
hanna líf á grundvelli smæstu
frumeinda. Ef nýjum erfðalífs-
formum er sleppt út í umhverfið
er ekki hægt að afturkalla þau eða
leiðrétta mistök. Það æði sem
greip um sig í Bandaríkjunum, að
endurhanna líf, kemur nú í bakið á
þeim. Landið sem áður fagnaði
erfðatækninni hafnar henni. Neyt-
endur krefjast merkinga á erfða-
breyttum matvælum, matvæla-
framleiðendur eru nú að fjarlægja
erfðabreytt efni úr vörum sínum
og bændur hætta ræktun erfða-
breyttra plantna. Þeir sem verst
fara út úr þessu eru þó líkast til
vísindin sjálf og tæknin, sem glata
tiltrú og trausti.
Hvað mun Ísland skilja eftir sig
á þessu nýja vísindasviði? Í þeim
efnum ættum við að fara að for-
dæmi Evrópumanna. Ólíkt Banda-
ríkjunum fylgir Evrópa varúðar-
reglunni, sem felur í sér að ný
tækni á borð við erfðatækni skuli
prófuð á tilraunadýrum og skuli
undirgangast umhverfisáhættumat
áður en notkun hennar er leyfð.
Vera kann að sakir landlægrar
andúðar á lögum og reglum telji
stjórnvöld sem vilhöll eru við-
skiptalífinu sig geta liðið lélegt
eftirlit með róttækri tækni. Við
þurfum að forðast mistök Banda-
ríkjamanna og láta vísindin þjóna
samfélaginu, í stað þess að sam-
félagið þjóni vísindunum. Sjálfbær
atvinnustarfsemi byggist á trausti
neytenda.
Þar af leiðandi er höfuðatriði að
hagsmunir almennings, í stað
gróðasjónarmiða, séu ráðandi
sjónarmið við mat, eftirlit og leyf-
isveitingar á nýrri og róttækri
tækni sem kann að hafa áhrif á líf-
ríki okkar og heilsufar.
Erfðabreyttar afurðir
– tækni sem brást
Eftir Söndru B.
Jónsdóttur
» Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunin hefur
lýst því yfir að glýfosat,
sem ræktun 80% erfða-
breyttra plantna bygg-
ist á, „valdi líklega
krabbameini í mönn-
um“.
Sandra B. Jónsdóttir
Höfundur er sjálfstæður ráðgjafi.
Þetta er mikið rit,
828 blaðsíður. Það birt-
ist fyrst í Frakklandi
1997, en í íslenskri þýð-
ingu Hannesar H. Giss-
urarsonar 2009. Verkið
er læsilegt, það er á
eðlilegri íslensku og
prentvillur virðast afar
fáar. Margir höfundar
eru að ritinu, enda
spannar það heim allan
í næstum heila öld.
Skelfileg lesning. Það fjallar fyrst og
fremst um manndráp á vegum vald-
hafa sem kölluðu sig kommúnista, en
síður um bakgrunn þessa, andstæðar
skoðanir þeirra og valdabaráttu.
Miklar tilvísanir eru til heimild-
arrita, og væri feiknaverk að gáta
þær. Ekki hefi ég gert það.
Þessi fyrrnefnda vöntun – á um-
fjöllun um ágreining – setur því mið-
ur sterkan svip á ritið. T.d. er því
haldið fram að Lenín hafi haft sterka
tilhneigingu til valdbeitingar, og
Trotskí sýnt þá tilhneigingu í bæl-
ingu uppreisnarinnar í Kronstadt,
1919, en síðan er talað um stríð
kommúnistaflokksins gegn bændum,
sem hafi kostað þá lífið í milljónatali.
En ekki er vikið að „deilunum um
skærin“ á 4. áratug aldarinnar, sem
voru þó afgerandi. Trotskí vildi fara
að bændum með góðu, kaupa af þeim
korn og aðrar landbúnaðarvörur í
skiptum fyrir iðnframleiðslu borg-
anna sem bændur þurftu. En Stalín
sendi vopnaðan her manna um sveit-
ir til að taka korn með valdi (sjá E.H.
Carr, í Penguin, um fyrstu ár Ráð-
stjórnarríkjanna). Og þessi valdbeit-
ing varð brátt reglan í stjórn Sovét-
ríkjanna og annarra ríkja sem
kenndu sig við kommúnisma. Því
finnst mér titill verksins afar vill-
andi, nær væri að tala um Svartbók
stalínismans. Allt frá Marx og Eng-
els hefur kommúnismi merkt að al-
þýðan taki völdin. En í Rússlandi
voru byltingarmenn aðeins lítill
minnihluti þjóðarinnar 1917, það hef-
ur freistað þeirra til valdbeitingar.
Þessi skýring finnst mér sennilegri
en ritstjórans í bókarlok, að rúss-
nesk hefð grimmdarverka allt frá Ív-
ani grimma á 16. öld, um Pétur mikla
á 18. öld hafi ráðið gerðum valdhafa
Ráðstjórnarríkjanna á 20. öld. Rit-
stjórinn hyllir leið krata, sem ríkt
hafa yfir Norðurlöndum áratugum
saman, en nú er t.d. dönsk ríkis-
stjórn undir forystu krata að afnema
þá sigurvinninga sem alþýða hefur
knúið fram undanfarna öld, atvinnu-
leysistryggingar, m.a., rétt eins og í
Frakklandi fyrir 30 árum. Hver er
þá munurinn á krötum og borgara-
flokkum? Spyr sá sem
ekki veit. Andstæðan,
hvernig bylting fer
raunverulega fram,
sést af riti Trotskís um
rússnesku byltinguna
1917. Raunveruleg
bylting er framkvæmd
af alþýðufjöldanum,
stig af stigi, og er því
friðsamleg af þeirra
hálfu og leiðir til al-
þýðustjórnar. Auðvitað
var afgerandi munur á
morðæði Stalíns og t.d. kratastjórn-
um Norðurlanda. Enda ógnuðu þær
engu, auðvaldið er jafnsterkt nú á
Norðurlöndum og fyrir öld.
Ekki tekur betra við þegar kemur
að Kína. Höfundar rekja valdbeit-
ingu stjórnvalda gagnvart almenn-
ingi, og hirðuleysi eða þekkingar-
leysi stjórnvalda á raunverulegum
aðstæðum alþýðu. En svo er eins og
stjórnvöld hafi alltaf fylgt sömu
stefnu. Engin tilraun er gerð til að
skýra óvildina sem kom upp milli
Kína og Ráðstjórnarríkjanna upp úr
1960, hvað þá hvað hafi vakað fyrir
Maó með menningarbyltingunni.
Bara er sagt að ræða Krústjoffs um
glæpi Stalíns hafi verið eins og köld
vatnsgusa framan í Maó. En nærtæk
skýring er að Maó hafi einangrast
eftir stórkostleg mistök „Stóra
stökksins fram“, sem kostaði millj-
ónir lífið vegna hirðuleysis um raun-
verulegar aðstæður, svar hans hafi
verið „menningarbyltingin“ sem
hann sjálfur sagði vera til að hindra
að Kína færi sömu leið og Ráðstjórn-
arríkin, þ.e. að forréttindafólk, milli-
stjórnendur, tækju sér alræðisvald –
sem var bara eðlileg afleiðing af ein-
ræðisstjórn flokksins á ríkinu. En
svo var menningarbyltingin stöðvuð
1969, aðeins þremur árum eftir að
hún hófst, líklega af þeim stjórn-
endum sem nú hafa leitt Kína til auð-
valdskerfis. En það er hvað eftir
annað kallað „eðlilegt ástand“ í bók-
inni.
Blöskranlegast er þó að sjá sjálfs-
þurftarbúskap Norður-Kóreu kall-
aðan kommúnisma. Það er engin af-
sökun að valdhafar N-Kóreu segi
þetta sjálfir. Var Adolf Hitler sósíal-
isti af því hann kallaði sig þjóðern-
isjafnaðarmann (nationalsozialist)?
Það er augljós fjarstæða. Og ekki er
minni fjarstæða að kalla stjórnkerfi
Pol Pots í Kampútseu kommúnisma.
Borgir voru tæmdar, fjandskapur
við menntamenn og tækni af hálfu
stjórnvalda, tengist þetta á nokkurn
hátt kommúnisma? Þessi tækni-
fjandskapur er meira að segja full-
komlega andstæður stalínisma!
Margt fleira mætti finna að ritinu.
T.d. fjallar það um byltinguna í Ník-
aragúa en gleymir alveg að minnast
á stuðning Bandaríkjastjórnar við
stjórnarandstæðinga, „Contra“.
Þetta var þá í raun stríð Bandaríkja-
stjórnar gegn byltingunni í Ník-
aragúa.
Vissulega var margt í bókinni al-
kunna fyrir, af ritum Trotskís á
fjórða áratug 20. aldar, Solsjenitsíns
á 7. áratug hennar og margra síðan.
En með framangreindum aðfinnslum
er bókin þó mjög gagnlegt yfirlit,
einmitt vegna þess hve vítt svið hún
spannar.
Niðurstaðan verður þó að þetta er
einhliða áróðursrit en ekki sagn-
fræði.
Le livre noir du communisme: Cri-
mes, terreur, répression. Robert
Laffont, Paris, 1997.
Svartbók
kommúnismans
Eftir Örn Ólafsson
Örn Ólafsson
» Og þessi valdbeiting
varð brátt reglan í
stjórn Sovétríkjanna og
annarra ríkja sem
kenndu sig við komm-
únisma.
Höfundur er bókmenntafræðingur,
búsettur í Kaupmannahöfn.