Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.2008, Blaðsíða 73

Föstudagur 28. nóvember 2008 73Helgarblað
Af hverju vAr ekkert gert fyrr?
Af hverju var ekkert gert fyrr? Fjölmargir spáðu
því að það kæmi kreppa í haust og það kæmi til
fjöldauppsagna og menn spáðu allt að 20% at-
vinnuleysi um áramót. Hvers vegna var ekki far-
ið fyrr af stað og varnargarðar byggðir fyrst óveð-
ur var í aðsigi?
„Það er margra ára þróun á fjármálamarkaði
sem þarna býr að baki.
Þessa varnargarða hefði þurft að byggja á
löngum tíma og samfara stækkun bankakerfis-
ins. Seðlabankarnir eru svokallaðir lánveitend-
ur til þrautavara það er eiga að geta lánað bönk-
unum ef þeir lenda í lánsfjárvanda en standa að
öðru leyti vel. Þegar fjármálakerfinu hér var gef-
inn laus taumur til að verða svo stórt, var ekki
pólitískur vilji í landinu til að gera það sem gera
þurfti sem var að ganga í ESB og taka upp Evru.
Fyrst svo var ekki hefði þurft að byggja upp mun
sterkari gjaldeyrisvarasjóð hjá Seðlabankanum.
Hann hefði samt aldrei getað verið nógu stór
miðað við þetta fjármálakerfi okkar sem var vax-
ið okkur yfir höfuð. Gleymum því ekki að þetta
gerðist á mörgum árum. Það er ekki hægt að
byggja upp varnir skyndilega gegn aðstæðum
sem hafa fengið að þróast á löngum tíma.
Og varðandi þær atvinnuleysistölur sem þú
nefnir segi ég að við myndum ekki leyfa því að
gerast að hér yrði svona gríðarlegt atvinnuleysi.
Við deilum frekar störfunum með okkur og það
er gert að hluta nú þegar.“
ÞAð má ekki Allt snúAst um DAvíð
Hvernig geturðu setið í stjórn sem stendur vörð
um Davíð miðað við alla þá gagnrýni sem er á
seðlabankastjóra í Samfylkingunni?
„Það er ekki hægt að láta allt snúast um Dav-
íð og hann á ekki að stjórna hinni pólitísku dag-
skrá. Menn geta haft á því skoðanir hvort Seðla-
bankinn hafi gert mistök en aðalatriðið er í
mínum huga að Davíð er búinn að vera allt of
mikill þátttakandi í öllum deilumálum og helstu
átakamálum síðustu 17 ára til að fólkið í samfé-
laginu geti trúað því og treyst að hans ákvarðan-
ir og gjörðir séu hafnar yfir allan vafa og standist
próf heilinda og hlutlægni.
Í þessum erfiðu aðstæðum á Seðlabankinn
að vera sá aðili sem lægir öldur, skapar traust og
fær samhljóm í samfélaginu um það sem gera
þarf. En Davíð er lagnari að efna til illinda en
lægja öldur. Og ég tel að seðlabankastjóri sjálf-
ur sjái þetta og ætti að auðvelda stjórnvöldum
að hafa stjórn á því sem er að gerast með því að
stíga sjálfur til hliðar. Hann er ráðinn til 7 ára. En
hann er ekki þeirrar gerðar að hann sé líklegur
til að verða við þessum óskum. Við getum ekki
látið Davíð og hans persónu ráða allri atburða-
rásinni en ég tel mikilvægt að endurskoða lög-
in um Seðlabanka og fjármálaeftirlit og við það
endurmat verði stjórn Seðlabanka sérstaklega
skoðuð. Það er að fara af stað vinna við þetta.“
hirðfífl smáfurstA?
Á borgarafundinum í Háskólabíói var vitnað í
Pétur Tyrfingsson sem skrifaði að við höfum ver-
ið hirðfífl smáfursta. Hvað finnst þér um það?
„Það tóku ekki allir þátt í þessu, það er ekki
hægt að segja það, þó má segja að samfélagið
hafi verið hart keyrt á undanförnum árum og
mikil efnishyggja ríkjandi síðustu ár. Hér áður
fyrr var ríkjandi sú skoðun: „Þú ert það sem þú
veist og kannt.“ Síðan varð mælikvarðinn: „Þú ert
það sem þú gerir“ og hin síðari ár varð viðhorf-
ið: „Þú ert það sem þú átt.“ Hér áður var ákveð-
in virðing borin fyrir vel gefnu fólki þó það væri
fátækt af efnislegum gæðum en undanfarið hef-
ur nær eingöngu verið spurt? Hvað áttu? Hvern-
ig lítur út heima hjá þér og hvernig bíl keyrirðu?
Virðingin óx í réttu hlutfalli við eignirnar. Marg-
ir tóku þátt í þessu og það hefur valdið mikilli
gliðnun milli þeirra sem eiga og þeirra sem eiga
lítið. Og svo hefur verið gliðnun milli venjulegs
fólks og ofurlaunamanna sem hafa í kringum
sig heilu hirðirnar. Hverju er um að kenna? Ég
er sannfærð um að það eru ráðandi hugmynd-
ir nýfrjálshyggjunnar sem eiga þar stærsta sök.
Hún hefur ýtt undir þessa efnishyggju. En hag-
vöxturinn á Íslandi var tekinn að láni að miklu
leyti og nú verðum við svo átakanlega vör við
það. Þeir sem trúðu á þetta viðhorf sem var ríkj-
andi soguðust inn í þetta og dönsuðu með og
lögðu mikið undir en standa nú andspænis því
að það vantaði grunninn undir þetta. Og það er
sár veruleiki.“
útilokAr ekki kosningAr í vor
Samstaðan innan Samfylkingarinnar, hvernig er
hún nú?
„Hún er góð. Það segir sig sjálft að í svona
erfiðum aðstæðum í samfélaginu, þegar það er
mikill þrýstingur á stjórnvöld og mikil krafa um
að það eigi að kjósa hefur það áhrif inn í Sam-
fylkinguna. Samfylkingin er næmur flokkur
sem hlustar og vill gjarnan svara kalli tímans.
En maður má ekki bara berast með í stjórnmál-
um heldur verður maður að vera sannfærður
um að það sem maður er að gera sé alveg rétt.
Ég er sjálf alveg sannfærð um það að kosningar
við núverandi aðstæður væru talsvert hættuspil.
Þau brýnu úrlausnarefni sem verið er að vinna
með frá degi til dags myndu missa athyglina:
Verkefni eins og að koma á markaði með gjald-
eyri og koma stoðum undir bankakerfið að nýju;
koma á eðlilegum viðskiptum við umheiminn,
sem er lífsspursmál fyrir okkur þannig að við
fáum þær vörur og þjónustu sem við þurfum;
semja við erlenda lánardrottna þannig að fyrir-
tæki hafi aðgang að lánsfé; og að koma í veg fyrir
að hér verði fjöldagjaldþrot hjá fyrirtækjum með
tilheyrandi atvinnuleysi. Síðast en ekki síst verð-
um við að samþykkja fjárlög og halda uppi öfl-
ugri velferðarþjónustu til að mæta áföllunum.
Öll þessi verkefni myndu missa athyglina vegna
undirbúnings kosninga og því væri mjög var-
hugavert að fara í kosningar nú. Að auki er jarð-
vegur fyrir mikinn populisma núna og þjóðin
gæti lent í pólitísku hruni í ofanálag.
Ég er ekki á móti því að það verði kosið áður
en þetta kjörtímabil er á enda. Og ef þetta er
spurning um uppgjör við fortíðina – er hagstætt
fyrir Samfylkinguna að kjósa núna. Flokkurinn
mælist vel í könnunum, við berum ekki ábyrgð
á þeim pólitísku ákvörðunum undanfarinna ára
sem skópu íslenskt fjármálakerfi heldur Sjálf-
stæðisflokkur og Framsóknarflokkur. Það eru
því kjöraðstæður fyrir okkur að kosið sé nú, mið-
að við þessa hluti. Að auki eru fram undan gríð-
arlega erfiðar pólitískar ákvarðanir sem þægi-
legra væri að koma sér undan.
En mér finnst bara að það gangi ekki upp að
ganga til kosninga eins og staðan er. Það væri
ábyrgðarleysi. Svo á eftir að koma í ljós, hvernig
okkur gengur að koma því í kring sem við ætl-
um okkur að gera. Við verðum að vera sátt við
það sem við erum að gera og ég get ekki útilok-
að kosningar áður en kjörtímabilið er á enda,
þess vegna á næsta ári ef mál þróast með þeim
hætti – en ég vil ekki vinna í pólitík undir þeim
formerkjum. Ef ég segði fyrir hönd Samfylking-
arinnar: „Það á að kjósa í vor“ væri ég í raun að
slíta stjórnarsamstarfinu.“
Þórunn og Björgvin
Tveir ráðherrar Samfylkingar hafa lýst því að
þeir vilji kosningar á næsta ári. Veikir það stöðu
þeirra?
„Þau Þórunn og Björgvin eru að enduróma
ákveðnar kröfur sem eru uppi í samfélaginu og
fleyta því inn í flokkinn. Þetta byggist ekki á því
að þau treysti ekki stjórninni til góðra verka eða
þau séu ekki tilbúin til að vinna í ríkisstjórninni
af fullum heilindum.
Það er svo margt í húfi að við gætum verið
að kasta barninu út með baðvatninu með því að
boða til kosninga nú.“
Hvað finnst þér um þau orð Jóns Gunnarsson-
ar, þingmanns Sjálfstæðisflokksins, að þessir ráð-
herrar eigi að segja af sér?
„Ég er ekki vön að taka sérstakt mið af því
sem Jón Gunnarsson segir.“
Það er mikill stuðningur við þig í Samfylking-
unni – mikil hlýja, eins og sést á opnum fundum,
en líka mikil óánægja sem kraumar í Samfylk-
ingunni. Hvað hefur þú við þetta fólk að segja?
„Það hljóta allir að verða fyrir áhrifum af
þeirri undiröldu sem er í samfélaginu og ég skil
og virði skoðanir þess samfylkingarfólks sem vill
mæta þeirri háværu kröfu að efna til kosninga
sem allra fyrst. Í Samfylkingunni eru líka skiptar
skoðanir og hafa alltaf verið um hversu heppilegt
sé að vera í samstarfi við Sjálfstæðisflokkinn eða
hvort aðrir samstarfsaðilar væru heppilegri. Það
væri því sérkennilegt ef þetta kæmi ekki sterkt
upp. En mér finnst varhugavert að taka stórar
ákvarðanir um þessa hluti í því mikla moldviðri
sem nú er, allar útlínur eru svo óljósar.“
ráðherrAstóll AukAAtriði
Ef kosið yrði nú – yrðir þú þá ekki forsætisráð-
herra?
„Það yrði ekki ósennileg niðurstaða ef marka
má kannanir en það er bara algert aukaatriði.
Staða okkar er mjög vandasöm og við erum nú
í þeim aðstæðum að það gefast engir góðir kost-
ir.“
Þorvaldur Gylfason hagfræðiprófessor sagði í
Silfri Egils að koma hefði mátt í veg fyrir hrunið
með aðgerðum í apríl. Ekkert var gert fyrr en um
seinan. Er ábyrgð þín ekki mikil?
„Ég veit ekki til hvers hann er að vísa þegar
hann talar um aðgerðir í apríl nema þá þess að
það hefði þurft að stækka gjaldeyrisforðann. Það
var reyndar ákveðið af Alþingi en Seðlabankinn
hafði ekki erindi sem erfiði. En Þorvaldur veit
eins og aðrir að fjármálakerfið var orðið of stórt
og hafði ekki burðugan stuðning. Kannski gagn-
rýnir hann Seðlabankann fyrir að hafa ekki tek-
ið lán þá þegar en það er ekki alveg víst að það
hefði dugað, við getum ekki fullyrt það. Horf-
umst í augu við það að við höfðum mjög tak-
markaða stjórn á atburðarásinni þar sem fjár-
málakerfið var vaxið okkur yfir höfuð og þegar
alþjóðleg lánsfjárkreppa bættist við var voðinn
vís. Hér hafði allt verið byggt upp á erlendu láns-
fé. En þetta gerðist ekki skyndilega. Þetta er sam-
félagsþróun sem menn leyfðu að gerast.“
Auðmennirnir
Hvað finnst þér um þá kröfu sem heyrðist á opna
fundinum í Háskólabíói að Bjarni Ármannsson
ætti að koma heim og skila peningunum sem
hann hefur eignast hér á landi, skila ofurlaun-
unum?
„Við eigum að höfða til sómakenndar allra
þeirra sem högnuðust verulega á þessari þró-
un íslenskra fjármálamarkaða á undanförnum
árum, þeir eiga að koma og fjárfesta á Íslandi og
leggja sitt af mörkum Við þurfum jafnframt að
skoða vel hvort menn hafi hagnast með óeðli-
legum hætti á undanförnum árum. Verðum að
grandskoða það.“
Þarf VG að breyta afstöðu til aðildarumsókn-
ar að ESB til að samstarf komi til greina af þinni
hálfu?
„Við í Samfylkingunni verðum að sjá fram á
að við getum tekið áfanga í átt til ESB. Mér finnst
að þjóðin eigi rétt á því að það sé látið á aðildar-
viðræður reyna og hún fái þá að samþykkja það
eða hafna því. Norðmenn hafa hafnað þessu í
þrígang og við verðum að leyfa fólki að tjá sig um
þetta. Ef skoðanakannanir eru röksemd fyrir því
að nú eigi að kjósa hlýtur það líka að vera rök-
semd að meiri hluti þjóðarinnar vill samkvæmt
könnunum fá að ganga til viðræðna. Við verðum
að láta reyna á það hverju við getum náð fram
í aðildarviðræðum. Þjóðin verður að fá að segja
skoðun sína á því. Stjórnmálaflokkarnir mega
ekki standa í vegi fyrir því að vilji þjóðarinnar
nái fram að ganga.”
útifunDirnir á lAugArDögum
Þú sagðir á flokksstjórnarfundi að ef þú værir
ekki í ríkisstjórn værirðu á meðal fólksins á úti-
fundinum á laugardögum. Hverju myndirðu
mótmæla?
„Á maður alltaf að kalla þetta mótmæli? Fólk
getur líka verið að tjá hug sinn, láta vita af því að
það hafi áhyggjur af ástandinu. Og þó einhverjir
forsvarsmenn hafi stillt upp þremur kröfum er
ekki þar með sagt að allir séu á einu máli. Fólk
er að tjá hug sinn gagnvart því ástandi sem er,
það vill sjá raunverulegar breytingar og við eig-
um að taka það alvarlega og bera virðingu fyr-
ir því. Ég hef gjarnan verið nálægt hreyfingum
þar sem fólk kemur saman sem lætur sig þróun
samfélagsins varða. Ef nú væri ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknar væri ég á Austur-
velli, því ég tel að þeir tveir flokkar geti ekki vik-
ist undan ábyrgð á þeirri þróun sem hér hefur
orðið á undanförnum 13 árum. Eflaust finnst
einhverjum að ég standi í vegi fyrir því að fólk
geti refsað Sjálfstæðisflokknum í kosningum en
spurningin er: hvort á að ráða meiru, þörfin fyr-
ir að refsa eða það uppbyggingarstarf sem ekki
má bíða? Tækifærið til að kjósa mun koma.
Það má líkja þessu við fólk sem kemur út úr
áfalli eins og skilnaði og hefur þörf fyrir útrás og
hefnd og það er ráðandi tilfinning í fyrstu en svo
heldur lífið áfram og fólk verður að hugsa fyrst
og fremst um að byggja upp til framtíðar. Það má
ekki taka allar ákvarðanir sem lúta að framtíð-
inni í þessu hugarástandi reiðinnar. Það er oft
svo mikil samsvörun milli reynslu þjóðfélags-
ins og einstaklingsins og það sem reynist vel í
einkalífinu reynist líka vel í opinbera lífinu. Bók-
hald ríkisins er til dæmis ekkert mjög frábrugðið
heimilisbókhaldinu. Það hefur reynst mér vel að
sækja í það veganesti sem ég fékk í uppeldinu. Ef
ég tek dæmi af mömmu sem er að verða 91 árs
gömul, man ég að þegar ég var krakki fannst mér
hún oft fjasa mikið út af því sem manni fannst
engu máli skipta – og maður lét það fara inn um
annað eyrað og út um hitt. En svo þegar erfiðu
málin komu upp og stór áföll dundu yfir voru
engar skammir eða vammir á dagskrá – þá var
gengið beint og fumlaust í að leysa málin.“
lærDómur úr æsku
„Mér hefur verið það veganesti að fólk eigi ekki
að gefast upp þegar það gefur á bátinn.“
Hvernig þekkirðu þetta af eigin raun?
„Ég upplifði það þegar ég var að verða ungl-
ingur að foreldar mínir lentu í miklum fjárhags-
legum erfiðleikum. Ég sá hvað þau lögðu mikið
á sig og lærði hversu mikilvægt það var að gefa
sig ekki þeim erfiðu tilfinningum á vald sem eru
samfara slíku skipbroti. Þá lærði ég að þegar erf-
iðleikar steðja að á maður ekkert annað úrræði
en að ganga á hólm við þá. Og þó tilfinningarnar
hellist yfir mann verður maður að passa að þær
verði ekki allsráðandi. Það er stundum sagt að
ég sé mikill nagli – og það er kannski út af þessu.
Ég hef allar þessar tilfinngar en hef fengið það
veganesti að láta tilfinningar ekki stjórna at-
burðarásinni því þá missir maður fótanna.
Ég fann það vel sem barn í ákveðinn tíma að
það var þröngt í búi. En svo unnu foreldrar mín-
ir sig í gengum þetta. En ég sá það líka á þess-
um tíma að þegar sá hugmyndafræðilegi grunn-
ur sem fólk hefur byggt allt sitt líf á bregst, þá
reynist það fólki mjög erfitt. Pabbi trúði því að
hver væri sinnar gæfu smiður og hann trúði á
einstaklingsframtakið. Hann var með smáfyrir-
tæki, saumastofu og hún varð gjaldþrota. Fyrir
því voru ýmsar ástæður en það hafði sitt að segja
að á þessum tíma varð Ísland aðili að EFTA. Inn-
flutningur streymdi inn og smáiðnaður lenti
í vanda. Þetta hafði því harla lítið með það að
gera hvort hann gæti verið sinnar gæfu smiður
eða ekki, aðstæður voru einfaldlega óhagstæðar.
Fótunum var einfaldlega kippt undan honum.
Hann hafði ekki brugðist.“
gjAlDÞrot má ekki verA stimpill
„Það sama á við í dag um það fólk sem trúði á
góðærið og stöðugan vöxt þess og byggði tilveru
sína á því að hér væri samfélag eilífs hagvaxtar.
Þetta fólk stendur nú á berum bökkum og missir
fótanna – þetta fólk verður mun reiðara en það
fólk sem aldrei trúði á þetta.“
Viltu segja meira frá þessari reynslu þinni í
bernsku?
„Ég upplifði það sem barn að gjaldþrot væri
„stigma“ eða stimpill. Það á ekki að vera þannig
og alls ekki núna! Og það verður að finna leið-
ir til að fjárhagserfiðleikar fylgi ekki fólki árum
saman. Það verður að hjálpa fólki sem lendir í
þessum aðstæðum að komast út úr þeim sem
allra fyrst. Gjaldþrotalög okkar hafa verið svo
grimm. Við þurfum að koma á stuðningi við
fólk í greiðsluerfiðleikum. Svo fólk geti unnið sig
hraðar í gegnum þetta svo það verði ekki eins og
þegar ég var barn og þetta tók meira en áratug.
Slíkar aðstæður geta haft áhrif á félagslega stöðu
fólks og heilsufar.“
hið nýjA íslAnD
Hvernig verður Hið nýja Ísland þegar við kom-
umst út úr þessu óveðri?
„Vonandi berum við gæfu til þess að gefa meiri
gaum að þeim grunngildum sem íslenskt samfé-
lag byggðist á lengst af, það er jafnræði og sam-
stöðu og því að deila kjörum hvert með öðru. Það
hefur orðið gliðnun og molnað undan grunngild-
unum á undanförnum árum. Og vonandi skiljum
við aftur að sígandi lukka er best og á yfirleitt við
á öllum sviðum. Við þurfum að vinna okkur inn
fyrir því sem okkur áskotnast. Samfélagið þarf að
þróast stig af stigi og við þurfum að geta fylgt þró-
uninni eftir og allt verðmætamat þarf að endur-
skoða. Við verðum að vita að aðalatriðið er hvað
fólk veit, kann og getur - en ekki hvað það á. Fyrst
þurfum við að vera almennilegar manneskjur og
svo kemur allt hitt.
Og við getum lært margt af öðrum þjóðum.
Hér höfum við trúað því að við séum fallegust,
sterkust og best og stundum hefði mátt ætla að
við þyrftum ekkert á öðrum að halda. Það var
byrjað að ala á þeirri kennd í byrjun þessarar
kreppu að við þyrftum ekkert á erlendum lánum
að halda, gætum bara pakkað í vörn – þyrftum
enga útlendinga til að segja okkur fyrir verkum.
Kostur er ef þjóðin hefur sjálfstraust en það þarf
að byggjast á góðum grunni og má ekki birtast
annaðhvort sem hroki eða heimóttarskapur.“
Sigríður Arnardóttir - sirry.is
m
yn
d
B
r
a
g
i Þ
ó
r
Jó
se
fs
so
n