Náttúrufræðingurinn - 2012, Síða 6

Náttúrufræðingurinn
6
góðum árangri um nokkurra ára skeið. Auk þess sat
hann í dómaranefnd HSÍ.
Kennsla og afstaða til fræðanna í kennslu
Þorleifur var á árunum eftir heimkomuna stunda-
kennari í náttúrufræði og eðlisfræði við Voga-
skóla, 1961–1963, og í jarðfræði við Menntaskól-
ann í Reykjavík, 1963–1969, og Tækniskóla Íslands,
1965–1970, og loks við Háskóla Íslands, 1969–1974.
Þar tók hann við kennslu í almennri jarðsögu,
jarðsögu Íslands og ísaldarfræðum á öðru ári jarð-
fræðikennslunnar. Hann hafði þá setið í nefnd til
undirbúnings háskólakennslu í náttúrufræðum.
Árið 1975 varð hann síðan prófessor í jarðsögu og
ísaldarjarðfræði við Verkfræði- og raunvísindadeild
síðar Raunvísindadeild. Hann sat í þeirri stöðu til
dauðadags og þar gegndi hann stjórnunarstörfum
auk kennslunnar eins og venjur þar á bæ gerðu ráð
fyrir. Einnig kenndi hann í allmörg ár hluta af nám-
skeiði í umhverfisfræðum í Verkfræðiskor, sem þá
var nýjung í háskólakennslu en er nú orðið fyrir-
ferðarmikið sérnám.
Þorleifur var skýr kennari og greindi vel á milli
aðal- og aukaatriða. Hann var hins vegar ekki mikið
fyrir nútímakennslutækni, útbjó ekki skreyttar og
kerfisbundnar litglærur eða annað slíkt í stórum stíl.
Hann talaði yfirleitt stutt og skýrt í fyrirlestrum en
notaði töfluna mikið og sýndi gjarnan litskyggnur
af þeim fyrirbærum sem hann lagði áherslu á. Hann
var yfirleitt vinsæll kennari og ræddi mikið við
nemendur utan kennslustunda og margur nem-
andinn, sem kunni að meta þetta, mun ekki hafa
lært minna af þeim samtölum en af formlegum fyrir-
lestrum. Þorleifur var afar fróður um náttúruna og
allt sem ritað hafði verið um íslenska náttúru. Það
var enda auðvelt að fletta upp í honum ef vitn-
eskju vantaði um eldri umfjallanir á sviði íslenskrar
jarðfræði eða um uppruna einstakra hugmynda
og þróun þeirra. Þetta hafa ekki margir gert, aðrir
en Þorleifur og Þorvaldur Thoroddsen, og skilaði
þetta sér allvel í kennslu Þorleifs. Hann kenndi
mönnum að skoða það sem áður hafði verið rann-
sakað og að vega og meta framlag þess þannig að
samfellan í tilurð þekkingarinnar yrði ljós en menn
teldu ekki jafnan að þeir væru að uppgötva eitthvað
nýtt, sem enginn hefði áður vitað eða um hugsað.
Hann lagði jafnan mikla áherslu á jarðsöguna, og
þótt hann væri ekki að fjalla um hana sem slíka sá
hann gjarnan ólíklegustu hluti í jarðsögulegu sam-
hengi. Honum var illa við „snöggsoðna“ kennslu
sem sniðgekk haldgóðan bakgrunn og tengingar
við uppruna hugmyndanna.
Honum fannst oft að íslenskir jarðfræðingar settu
hlutina lítt í samhengi við þróunarsögu jarðar og
væri framlag þeirra því iðulega nokkuð hangandi
í lausu lofti. Enda munu fáir Íslendingar um hans
daga hafa verið betur að sér en Þorleifur í jarðsögu
heimsins. Allt er saga og ef ekki er sagt frá hlut-
unum þannig að sagan í frásögninni verði ljós er
eins líklegt að frásögnin verði í raun haldlítil. Hann
var heldur á móti mikilli sérhæfingu námsins við
Háskólann, sem þá var aðeins fyrrihlutanám, en
taldi sérfræðitilhneiginguna almennt of fyrirferð-
armikla og ágenga, miða að of þröngri kunnáttu og
þannig ýta undir þröngsýni og jafnvel skilningsleysi
um ýmsa þætti.
Þótt Þorleifur væri afar raunsær og jarðbundinn
maður hugnaðist honum vel víðsýni og almenn kunn-
átta og vildi að menn ræktuðu þann akur. Ofurtrú á
sérfræði var honum þyrnir í augum, og hefði hann
mátt ráða hefði líklega verið kennd meiri hugmynda-
saga í tengslum við jarðfræðinámið en raunin var.
Rannsókna- og fræðasvið
Rannsóknir Þorleifs voru mjög margþættar. Í ein-
faldri upptalningu er hið helsta tíundað hér án þess
að lagt sé nokkurt mat á mikilvægi þess eða magn.
Í fyrsta lagi voru rannsóknir hans hreinar akadem-
ískar rannsóknir: gróður- og veðurfarssaga Íslands,
jarðfræðileg kortlagning hrauna og móbergsmynd-
ana á Hellisheiði og víðar, jarðfræðileg gerð og
jarðsaga höfuðborgarsvæðisins, jarðfræði Gullfoss-
gljúfra og nágrennis, jarðlagafræði og veðurfarssaga
Tjörneslaga og samhengi hennar við segultímatal,
ísaldarjarðfræði og breytingar á landaskipan við
Beringshaf og áhrif þeirra á ferðir land- og sjáv-
ardýra milli heimsálfa og heimshafa og eldgosarann-
sóknir, einkum í Öskju 1961, Surtsey 1963–1967 og
Heimaey 1973. Jarðvegs- og öskulagarannsóknir
stundaði hann í samstarfi við fornleifafræðinga eins
og Kristján Eldjárn. Hann starfaði m.a við uppgröft
í miðbæ Reykjavíkur (1974) og Laxárdal og rannsak-
aði uppblástur og rauðablástur í tengslum við sögu
landsins. Þá stundaði Þorleifur ítarlegar rannsólknir
á jarvegs- og gróðureyðingu.
Þorleifur virðir fyrir sér steingervingalögin í Tungukambi á
Tjörnesi á þeim stað þar sem hann taldi vera mörkin á milli
tertíera og kvartera jarðlagastaflans. Á Tjörnesi vann hann
veigamikinn þátt í ævistarfi sínu. Myndin er tekin skömmu
fyrir eða um 1970. Ljósm. Óþ.