Náttúrufræðingurinn - 2012, Qupperneq 7

7
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Í öðru lagi voru rannsóknir hans af þeim toga sem
stundum hefur verið kallaður hagnýtar rannsóknir
og þá einkum á sviði undirbúnings fyrir jarðefna-
vinnslu, jarðgangagerð, vatnsaflsvirkjanir og hafnar-
gerð en einnig í tengslum við hagnýtingu gosefna.
Síðast en ekki síst eru rannsóknir Þorleifs tengdar
verndun lands og barátta hans fyrir óspilltum land-
gæðum og óraskaðri náttúru, þar sem hann gerðist
með árunum ákveðnari og fyrirferðarmeiri baráttu-
maður en almennt gerist.
Þótt störf hans væru að mestu fræðileg þá sá
hann jafnan mikla þörf á því að þekkingin væri hag-
nýtanleg og hagnýtt. Þær hagnýtu rannsóknir sem
hann sjálfur fékkst mest við snerust einkum um tvo
þessara áðurtöldu þátta, undirbúning mannvirkja
og verndun náttúrunnar. En hann fylgdi þessu enn
frekar eftir eins og fram kemur í næsta kafla.
Hann var ennfremur þátttakandi í samnorrænni
starfsemi um jarðfræði, ekki síst þeirri sem laut að
jarðfræðikennslu hér á landi, annars vegar með
Norrænu eldfjallastöðinni, þar sem Þorleifur átti um
árabil sæti í stjórn og hins vegar með norrænu náms-
ferðunum í jarðfræði sem farnar voru um landið
á hverju sumri. Á þeim vettvangi hafa hundruð
norrænna jarðfræðinga notið þekkingar hans og
kennslu.
Brautryðjandi nýrrar þekkingar
Þorleifur átti sæti í gosefnanefnd Iðnaðarráðuneyt-
isins og átti einnig verulegan þátt í tilurð hennar.
Markmið nefndarinnar var að auka hagnýtingu
á jarðefnaforða landsins og leita uppi notkunar-
möguleika þeirra. Hann vann mikið með nefndinni,
einkum að undirbúningi steinullarverksmiðjunnar
á Sauðárkróki, möguleikum á vikur- og perlusteins-
vinnslu og leit að öðrum mögulega hagnýtum
þáttum í eldvirkri náttúru landsins. Hann var meðal
þeirra fyrstu sem komu að undirbúningi jarðganga-
gerðar og vatnsaflsvirkjana á landinu í stórum stíl
á 7. áratugnum.
Hann sá marga möguleika í hagnýtingu jarð-
fræðilegrar þekkingar umfram það sem þá var
tíðkað hérlendis og vann að því leynt og ljóst að
koma slíkri þekkingu að þar sem hún var ekki nýtt
eins og efni og ástæður stóðu til. Á fyrstu árum jarð-
fræðikennslu við Háskóla Íslands fjölgaði íslenskum
jarðfræðingum gífurlega og Þorleifur sá að hvorki
einstaklingum né þjóðinni yrði verulegt gagn að
allri þessari menntun nema störf sköpuðust á nýjum
vettvangi. Fyrir slíku beitti hann sér og átti t.d. frum-
kvæði að því að taka jarðfræðilega þekkingu til hag-
nýtingar í vegagerð og skipulagi og á fleiri fram-
kvæmdasviðum. Hann kom t.d. að lagningu vegar
um nýja hraunið við Reykjahlíð, vali á staðsetningu
rafmagnslína m.a. í Hvalfirði og að Fjallabaki og vali
á malarnámum.
Ýmis stjórnunar- og félagsstörf og fleira
Þorleifur tók virkan þátt í stjórnun á ýmsum vett-
vangi. Áður er lauslega getið um félagsstörf hans
fyrir íþróttahreyfinguna. Hann var virkur flokks-
maður í Alþýðubandalaginu og beitti sér sem slíkur
einkum í náttúru- og umhverfisvernd víða um land
en sérstaklega á höfuðborgarsvæðinu.
En ekki síst lutu félagsstörf hans að almennri
umhverfisverndun og faglegum málefnum jarðvís-
inda, má þar nefna orðasmíð yfir jarðfræðileg fyrir-
bæri eða val á orðum sem síðar festust í tungutaki
jarðfræðinga og jarðeðlisfræðinga. Íslendingar eru
ekki sérlega mikið fyrir að hlaða á vísindamenn sína
lofi og virðingu en Þorleifi hlotnaðist þó allnokkur
heiður og vegsauki. Fyrir því verður gerð stutt grein
hér á eftir.
Þorleifur gegndi ýmsum stjórnunarstöðum innan
Háskóla Íslands, sem eðlilegt er um prófessor,
einkum þó þeim er lutu beint að rannsóknum og
kennslu í jarðvísindum, svo sem skorar- og deildar-
formennsku. Hann sat í nefnd til undirbúnings nátt-
úrufræðikennslu við háskólann sem tekin var upp
haustið 1968.
Þorleifur sat í síðustu Náttúruverndarnefnd
Reykjavíkur 1970–1974 og starfaði óformlega með
arftaka hennar, Umhverfismálaráði Reykjavíkur.
Helstu baráttumál hans á þeim vettvangi voru
græna byltingin svokallaða, þegar útivistarsvæði
borgarinnar, göngustígar, grænar flatir o.fl. komu til
formlegs skipulags og framkvæmda, en ekki síður
Þorleifur á Öræfahnúki á Flóa- og Skeiðamannaafrétti haustið
1975. Ljósm.: Margrét Kjartansdóttir.