Náttúrufræðingurinn - 2012, Qupperneq 129

129
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
vín og hesta, að sögn Vigfúsar sem
hélt dagbók og skráði margt en því
miður engan kveðskap. Jón bóndi
hefur verið í hátíðarskapi enda stíll
yfir þessari för, sjö vasklegir menn
með 27 hesta í blíðskaparveðri í
öræfatign og í hópnum frægir vís-
indamenn og heimskautakönnuðir,
hetjur síns tíma. Þeir fóru um Suð-
urárbotna, síðan yfir hraunin að
Dyngjufjöllum og gistu við Öskjuop.
Þeim félögum, og líklega ekki síst
Wegener, var ofarlega í huga hið
dularfulla slys sem varð á Öskju-
vatni sumarið 1907 er þýski jarðvís-
indamaðurinn Walter von Knebel
hvarf þar ásamt aðstoðarmanni
sínum, málaranum Max Rudloff. Í
hópnum var líka maður sem kunni
frá mörgu að segja um það mál,
Sigurður Sumarliðason frá Bitru-
gerði. Hann var þekktur fjallamaður
og vel kunnugur í Ódáðahrauni.
Fjórum árum fyrr, sumarið 1908,
hafði hann verið fylgdarmaður Inu
von Grumbkow og Hans Recks í
Öskju þegar þau reyndu að graf-
ast fyrir um örlög þeirra Knebels
og Rudloffs. Það sumar kleif hann
Herðubreið fyrstur manna ásamt
Hans Reck.12 Leiðangursmönnum
hefur vafalítið þótt styrkur í að hafa
slíkan mann með í för og ekki er að
efa að þeir Wegener hafa rætt margt
um þau Knebel og unnustu hans
Inu von Grumbkow.
Að morgni var haldið áfram
um hraun og sanda að Jökulsá á
Fjöllum. Þeir höfðu hálfkviðið fyrir
ánni vegna þess að klyfjarnar á
sumum hestunum voru fyrirferðar-
miklar, en þegar þeir komu að
henni var hún að kalla þurr og því
léttur leikur að fara þar um. Handan
ár hélt lestin yfir Krepputungu og
kom um miðjan dag í Hvannalindir.
Þar áðu þeir félagar til næsta dags
og skoðuðu sig um. Rúm 30 ár
voru síðan Hvannalindir fundust
og þóttu þá einn leyndardóms-
fyllsti staður hálendisins með úti-
legumannakofum sínum. Í Hvanna-
lindum sneru Sigurður Sumarliða-
son og Jón gamli til byggða með 11
hesta, en hinir héldu áfram og fóru
næsta dag yfir Kreppu. Nokkru
austan hennar héldu þeir á jökulinn.
Færi var þungt og þunn hjarnskel á
djúpum snjó. Hestarnir óðu talsvert
í og þeir sárnuðu fljótt á fótum. Eftir
15 km barning var tjaldað til nætur-
gistingar.
Næsta dag var haldið áfram og
slegið upp búðum sunnan undir
Esjufjöllum um kvöldið. Þar var
Koch kominn á gamalkunnar slóðir
úr landmælingaferðum sínum. Þriðja
daginn á Vatnajökli fóru þeir með
hestana í stóran sveig sunnan Esju-
fjalla, suður undir Þverártindseggjar,
skoðuðu Veðurárrönd og gerðu
ýmsar athuganir. Þegar þeir náðu
til búða sinna um kvöldið var kom-
inn stórviðrisstormur af austri og
menn og hestar hundhraktir. Nóttin
var ónæðissöm því hestar losnuðu
úr tjóðri. Einn þeirra hnaut um stag
og reif sundur tjalddúk. Mennirnir
vöknuðu við vondan draum þegar
hrossið steyptist hálft inn í tjaldið.
Um morguninn héldu þeir félagar
sömu leið til baka í norðaustan
krapaslyddu. Heldur fannst þeim
ókræsileg tilhugsun að gista á jökl-
inum við þessar aðstæður og sóttu
því sleitulaust móti veðrinu alla
nóttina. Klukkan 7 um morguninn
náðu þeir jökulröndinni eftir 18
tíma samfelldan barning en vega-
lengdin frá Esjufjöllum var um 65
km. Komið var besta veður, sól og
hiti. Menn og hestar voru uppgefnir
og köstuðu sér strax niður til svefns
á heitum sandinum. Hestarnir gáfu
sér ekki tíma til að éta og mennirnir
ekki til að tjalda, en flatmöguðu þar
sem þeir voru komnir langt fram
eftir degi. Um kvöldið fóru þeir í
Hvannalindir og áðu þar á ný og
dvöldu í sólarhring.
Nú lögðu þeir félagar lykkju á
leið sína, stefndu á Kverkfjöll og
prikuðu þar upp hlíðarnar eins
langt og þeir gátu komið lestinni
með góðu móti. Þar var slegið upp
tjaldi og hrossunum gefið hey, sem
enn var töluvert til af. Síðan héldu
þeir áfram á fjöllin og eyddu deg-
inum í að skoða jarðhitann í Hvera-
dalnum við jökulröndina og íshell-
ana sem þar myndast oft og iðulega.
Fáir ef nokkrir höfðu skoðað dal-
inn áður og fyrstir urðu þeir til að
klífa hátindana. Um nóttina gistu
þeir í tjaldi sínu í hlíðum Kverk-
fjalla.
Daginn eftir, þann 27. júní, var
stefnan tekin á Dyngjufjöll og þar
létu þeir sig ekki muna um að fara
með alla lestina upp á þau þar sem
fjöllin eru hvað hæst. Þar uppi reistu
þeir tjald sitt enn á ný og dáðust að
útsýninu yfir Öskjuvatn. Daginn
eftir ætluðu þeir að minnismerkinu
um Walter Knebel, sem Ina unnusta
hans hafði látið reisa honum rétt
hjá Víti við suðausturhorn Öskju-
vatns, en leiðin þangað var svo
torsótt fyrir hestana að þeir hættu
við. Þó komust þeir niður að vatn-
inu en héldu síðan um Jónsskarð og
hraunin norðan Dyngjufjalla. Þar
gáfu þeir hestunum síðasta hey-
skammtinn og komu í Suðurárbotna
um kvöldið þar sem þeir náttuðu
sig í góðum haga. Nú var öræfa-
ferðin á enda. Næstsíðustu nóttina
gistu þeir á Jarlsstöðum hjá Jóni
gamla Þorkelssyni sem hafði haft
leiðsögu fyrir þeim fyrstu dagana.
Til Akureyrar komu þeir 1. júlí eftir
rúmlega hálfs mánaðar ferð. Skipið
Godthaab, sem flytja skyldi leiðang-
urinn til Grænlands, beið þeirra á
Akureyrarhöfn. Fimm dögum síðar
yfirgáfu þeir landið með farangur
sinn og hesta.
Ísland og landreks-
kenningin
Frásögn Vigfúsar af Vatnajökuls-
leiðangrinum, sem hér er mest
stuðst við, er fremur ópersónuleg
eins og reyndar öll ferðasaga hans.
Hann leggur megináherslu á ferð-
ina sjálfa, veðurfar og landlýsingu,
en hestarnir eru honum einnig
hugleiknir enda var meginhlut-
verk hans að sjá um þá. Hins vegar
segir hann lítið frá félögum sínum
og alls ekki frá sínum eigin högum.
Hann er fáorður um Wegener og
nefnir aldrei landrekskenninguna.
Það er mjög miður, og raunar má
fullyrða að ef Vigfús hefði lagt rækt
við mannlýsingar í frásögn sinni
og lagt eyru við því sem Wegener
sagði um vísindalegar hugmyndir
sínar væri ferðasaga hans sígilt verk
en ekki gleymd og grafin. Vigfús