Náttúrufræðingurinn - 2012, Qupperneq 130

Náttúrufræðingurinn
130
víkur hvergi að fjölskyldu sinni og
nefnir það ekki einu orði í bókinni
að hann eigi konu og þrjú ung börn
í Reykjavík. Persónuleg viðkvæmni
af því tagi hefur líklega ekki þótt
hæfa heimskautakönnuði á önd-
verðri 20. öld. Það er þó vitað af
öðrum heimildum að áður en þeir
félagar lögðu af stað á Vatnajökul
hafði Guðbjörg kona hans komið til
Akureyrar til að kveðja mann sinn.
Hún var þá langt gengin með fjórða
barn þeirra hjóna sem fæddist fimm
vikum síðar, eða fáum dögum eftir
að þeir Wegener náðu til Græn-
lands. Vigfús fékk þó engar fréttir
af móðurinni og dótturinni ungu
fyrr en rúmu ári síðar, að leiðangr-
inum loknum. Wegener var enn
ókvæntur og barnlaus er hér var
komið sögu, en skömmu fyrir förina
höfðu þau Else Köppen opinberað
trúlofun sína.
Ýmsir hafa velt því fyrir sér hvort
Wegener hafi ekki komið auga á
gliðnunarsprungurnar, sem víða
setja svip sinn á hraunbreiðurnar
norðan Vatnajökuls, og séð í þeim
rökstuðning fyrir landrekshug-
myndum sínum. En það gerði hann
ekki. Þetta hefur sumum þótt sér-
kennilegt (t.d. ævisöguritara hans
Martin Schwarzbach13), einkum í
ljósi þess að miklar sprungur í jarð-
skorpunni voru þýðingarmiklar í
röksemdafærslum Wegeners, t.d.
sprungurnar sem mynda hina miklu
sigdali við Dauðahaf og vötnin
stóru í Afríku, Tanganýkavatn og
Nýassavatn. Þar taldi hann (rétti-
lega) að meginland væri að brotna
upp og byrja að reka í sundur. En
Wegener ætlaði Íslandi enga sér-
stöðu í kenningum sínum og hann
var ekki að horfa eftir ummerkjum
um gliðnun eða landrek. Hann
veitti því sprungum og sprungu-
kerfum Ódáðahrauns ekki athygli.
Hann var ekki menntaður jarðfræð-
ingur, og því miður kom hann aldrei
á Þingvelli þar sem afleiðingar land-
reks og gliðnunar eru jafnauðsæjar
og sprungukerfið á yfirborðinu er
til marks um. Það var líka eins og
hver önnur gráglettni örlaganna að
Vigfús Sigurðsson, fylgdarmaður
Wegeners um Ódáðahraun, var
alinn upp á Meiðavöllum í Keldu-
hverfi þar sem land er allt sundur-
skorið af sprungum og misgengjum.
Á fáum stöðum á jarðarkringlunni
mun gliðnun skorpunnar augljós-
ari en einmitt þar. Þegar Wegener
kom úr ferðinni um Vatnajökul og
Ódáðahraun skrifaði hann fræðilega
grein um vindsveipi á söndum.14
Það var því veðurfræðingurinn en
ekki jarðfræðingurinn sem var við
völd í huga hans þegar hann fór
um sprungin og eldbrunnin öræfi
Íslands.
Yfir þvert Grænland
Hér verður ferðinni löngu yfir
Grænlandsjökul ekki lýst þótt segja
megi að Wegener hafi verið í sam-
skiptum við Íslendinga óslitið allan
þann tíma. Það var ekki nóg með
að samvinna þeirra Vigfúsar hafi
verið mikil og náin heldur lögðu
þeir upp með 16 íslenska hesta
og íslenskan hund. Að auki gekk
Wegener allan veturinn á jöklinum
í íslenskri lopapeysu sem Vigfús
gaf honum. Hestarnir létu allir
lífið í ferðinni og hundinn átu þeir
félagar til að forða sér frá hungur-
dauða í fararlok. Ljóst má líka vera
af ferðalýsingunum að þeir hefðu
aldrei skilað sér til byggða ef
Vigfúsar hefði ekki notið við.
Ferðasögu Kochs, „Yfir auðnina
hvítu“, lýkur þegar þeir félagarnir
komust loks til manna á austur-
strönd Grænlands, nær dauða en
lífi, þann 15. júlí 1913. Í bók Vigfúsar
er sagan rakin nokkra daga til við-
bótar, en um ferðir þeirra eftir það
eru einungis stopular og óbeinar
heimildir. Það er ljóst að þeir hafa
fljótlega lagt upp í siglingu suður
3. mynd. Wegener í húsinu Borg sem þeir félagar reistu á Grænlandsjökli 1912. Húsið var
nefnt eftir Borg á Mýrum en þeir Koch og Wegener höfðu dálæti á Egils sögu.

4. mynd. Vigfús Sigurðsson eftir Grænlands-
leiðangurinn 1912–1913.