Náttúrufræðingurinn - 2012, Qupperneq 134

Náttúrufræðingurinn
134
þó á jólagleðina að engar fregnir
bárust af Wegener. Raunar voru þeir
félagar ekki á einu máli um alvar-
leika málsins. Vigfús var bjartsýnn
á að allt færi vel, eins kemur fram
í viðtali við hann í Morgunblaðinu
á aðfangadag 1930.18 Jón var svart-
sýnn. Í janúar og febrúar hélt Vigfús
fyrirlestra um leiðangurinn fyrir
fullu húsi í Nýja bíói og sýndi þar
70–80 skuggamyndir sem Wegener
hafði tekið um sumarið. Þar ítrekaði
hann skoðanir sínar og bjartsýni. En
Jón frá Laug hélt líka fyrirlestra og
þar kvað við annan tón. Hann benti
á að lítil von væri um að Wegener
og mennirnir á Eismitte gætu lifað
af veturinn og varaði menn við að
bíða og vona í aðgerðarleysi. Enginn
væri að vísu líklegri en Wegener til
að yfirstíga þá gífurlegu erfiðleika
sem þarna væri við að etja, en ljóst
hlyti þó að vera að hann og menn
hans væru í stórkostlegri hættu.
Ritgerðin Er próf. Wegener í hættu
staddur? er andóf við málflutningi
Vigfúsar og hún endar með þessum
orðum: „Er það illa farið ef órétt-
mæt bjartsýni verður þeim pró-
fessor Wegener og félögum hans
að aldurtila inni á hjarnbreiðum
Grænlands, ef svo væri, að eitthvað
hefði mátt gera þeim til bjargar, ef
umheimurinn hefði verið vakinn til
réttrar umhugsunar um þetta mál.
Læt ég hér staðar numið að sinni,
en þetta er mál, sem varðar alla
heimsbyggðina.“
Fyrirlestur og ritgerð Jóns frá
Laug var alþjóðlegt hjálparkall. En
kallið barst aldrei heimsbyggðinni,
og það mátti raunar einu gilda því
Wegener hafði legið látinn í sinni
hvítu gröf í tvo mánuði þegar Jón
flutti sitt mál. Af för hans og enda-
lokum er það að segja að þeir náðu
að lokum Eismitte eftir 40 daga
barning í heljarfrosti gegn stormi
og hríð. En þá var ekkert eftir af
vistunum sem þeir lögðu upp með,
hvorki matur né eldsneyti, og dr.
Löve var skelfilega kalinn á fótum.
Þeir tóku af honum átta tær, nánast
lyfja- og tækjalausir, með vasahníf
einum saman. Wegener og Rasmus
Villumsen hvíldust einn dag á Eis-
mitte en héldu svo til baka, því ekki
máttu þeir ganga á þær litlu birgðir
sem til voru í stöðinni. Löve urðu
þeir að skilja eftir sem nærri má geta.
Hvað gerðist síðan veit enginn því
þeir komu ekki fram. Lík Wegeners
fannst um miðjan maí vorið eftir,
saumað í skinnfeld og grafið í fönn
nálægt 200 km inni á jöklinum.
Á gröfinni var kross, gerður úr
gönguskíðum hans, sem Villumsen
hlýtur að hafa útbúið. Sjálfur hélt
Villumsen áfram með dagbækurnar
úr ferðinni, en varð úti. Lík hans
fannst aldrei.
Jón frá Laug fór aftur til Græn-
lands sumarið 1931 til að aðstoða
Þjóðverjana og Guðmund félaga sinn
við að taka niður búðir Wegener-
leiðangursins og flytja til skips. Hann
hafði með sér sex íslenska hesta
til verksins. Vigfús Sigurðsson var
hættur Grænlandsferðum þegar hér
var komið. Þeir Jón frá Laug voru
ólíkir menn en brugðust þó eins
við sumum hlutum. Þeir skírðu
báðir börn sín eftir þeim mönnum
sem þeir mátu mest. Vigfús nefndi
yngsta son sinn Jóhann Pétur Koch,
en Jón frá Laug gaf sínum syni
nafnið Alferð Rasmus eftir þeim Alf-
red Wegener og Rasmus Villumsen,
og með því lýkur frásögninni af
löngum og oft ævintýralegum sam-
skiptum höfundar landrekskenning-
arinnar og Íslendinga.
Heimildir
1. Vigfús Sigurðsson 1948. Um þvert Grænland með kapt. J. P. Koch
1912–1913. Ársæll Árnason, Reykjavík. 243 bls.
2. Koch, J.P. 1912. Die dänische Expedition nach Königin-Luise-Land und
quer über das nordgrönländische Inlandeis 1912/13. I. Die Reise Durch
Island 1912. Petermanns Geographische Mitteilungen 1912, Oktober-
heft. Bls. 185–189.
3. Koch, J.P. 1913. Gennem den hvide ørken: den danske forskningsrejse
tværs over Nordgrønland 1912–13. Gyldendal, København. 286 bls.
4. Koch, J.P. & Wegener, A. 1930. Wissenshaftliche Ergebnisse der däni-
schen Expedition nach Dronning Luisesland und quer über das Inland-
eis von Nordgrönland 1912–13 unter leitung von Hauptmann J.P. Koch.
Meddelelser om Grønland LXXV. 676 bls.
5. Wegener, A. 1912. Die Entstehung der Kontinente. Petermanns Geogra-
phische Mitteilungen 58 I. 185–195, 253–256, 305–309.
6. Wegener, A. 1912. Die Entstehung der Kontinente. Geologische Rund-
schau 3. 276–292.
7. Jacoby, W.R. 2001. Translation of Die Entstehung der Kontinente. Journal
of Geodynamics 32. 29–63.
8. Wegener, A. 1915. Die Entstehung der Kontinente und Ozeane. Samm-
lung Vieweg, Heft 23, Braunschweig. 94 bls.
9. Þorkell Þorkelsson 1923. Kenning Wegeners um landflutning. Skírnir
97. 82–95.
10. Koch, J.P. 1919. Durch die weiße Wüste: die dänische Forschungsreise
quer durch Nordgrönland 1912–1913. Deutsche Ausgabe besorgt von
Prof. Dr. Alfred Wegener. Springer, Berlin. 247 bls.
11. Koch, J.P. 1948. Yfir hájökul Grænlands með íslenzka hesta. Farmanna-
útgáfan, Reykjavík. 282 bls.
12. Ina von Grumbkow 1982. Ísafold. Ferðamyndir frá Íslandi. Þýð. Haraldur
Sigurðsson. Örn og Örlygur, Reykjavík. 206 bls.
13. Schwarzbach, M. 1986. Alfred Wegener the Father of Continental Drift.
Madison Wisconsin. 241 bls.
14. Wegener, A. 1914. Staubwirbel auf Island. Meteorolog. Zeitschr. 31.
199–200.
15. Ársæll Árnason 1929. Grænlandsför 1929. Bókaverzlun Ársæls Árnasonar.
16. Morgunblaðið 8. apríl 1930. Bls 2.
17. Jón Jónsson 1931. Er próf. Wegener í hættu staddur? Alþýðuprentsmiðjan,
Reykjavík. 16 bls.
18. Morgunblaðið 24. desember 1930. Bls. 2–3.
um höfundinn
Árni Hjartarson (f. 1949) lauk BS-prófi í jarðfræði frá
Háskóla Íslands 1974, MS-prófi í vatnajarðfræði frá
sama skóla 1994 og Ph.D.-prófi frá Kaupmannahafnar-
háskóla 2004. Hann hefur starfað sem sérfræðingur
hjá Orkustofnun og starfar nú hjá Íslenskum orku-
rannsóknum.
Póst- og netfang höfundar/Author’s address
Árni Hjartarson
Íslenskar orkurannskóknir
Grensásvegi 9
IS-108 Reykjavík
Arni.Hjartarson@isor.is