Náttúrufræðingurinn - 2012, Síða 160

Náttúrufræðingurinn
160
Í síðasta hefti Náttúrufræðingsins
birtu þeir Helgi Torfason og Georg B.
Friðriksson grein í tilefni af skrifum
mínum um samtíð og framtíð Nátt-
úruminjasafns Íslands (NMÍ) sem
birtust í Náttúrufræðingnum 2010.1
Grein mín var erindi sem ég hélt
í Þjóðmenningarhúsinu í lok árs
2009 þegar haldið var upp á afmæli
Hins íslenska náttúrufræðifélags.2 Í
erindinu ræði ég nokkur atriði í
tengslum við NMÍ sem mér þykja
mikilvæg til umhugsunar og skipt
geta sköpum fyrir framtíð safnsins.
Helgi og Georg finna eitt og annað
að grein minni, en aðfinnslurnar
lúta aðallega að eftirtöldum atriðum:
Upphaf NMÍ segja þeir annað en ég
læt í veðri vaka, þeir eru ósammála
því að NMÍ hafi miðstýringarvald
og loks segja þeir mig fara með rangt
mál varðandi þátt flokkunarfræða
í starfsemi náttúruminjasafna víða
um heim. Þetta eru allt mjög forvitni-
legir þættir sem vert er að skoða
nánar, og langar mig til að tæpa
stuttlega á þeim.
Helgi og Georg eru mér ósam-
mála í því að NMÍ eigi sér „eina sam-
fellda sögu“ frá árinu 1889 og halda
þeirri söguskoðun fram að NMÍ sé
„nýtt safn“ sem eigi þó „rætur sínar
að rekja til hins gamla safns sem
rekið var af Hinu íslenska náttúru-
fræðifélagi 1889–1947“ (bls. 164).
Þessi þversögn er hins vegar ekki
skýrð nánar. Söguskoðun þeirra
vekur ýmsar áhugaverðar spurn-
ingar: Hvað þýðir það að NMÍ eigi
„rætur sínar að rekja til hins gamla
safns sem rekið var af Hinu íslenska
náttúrufræðifélagi 1889–1947“? Til
viðbótar má spyrja hvaða skilning
hið opinbera leggur í tengslin þarna
á milli. Eða umræður um málið á
Alþingi – hvaða skilning leggur Hið
íslenska náttúrufræðifélag í þá sögu?
En fjölmiðlar? Og að endingu, hvaða
skilning leggur almenningur í hana?
Aðilar á þessum vettvangi hafa litið
svo á í skrifum sínum að um „eina
samfellda sögu“ sé að ræða – svo
notað sé orðalag þeirra. Er þá sögu-
skoðun þeirra röng? Söguskoðun
þeirra Helga og Georgs er góð svo
langt sem hún nær, en það breytir
ekki því að til eru aðrar leiðir til að
lýsa upphafi safnsins eins og það er
rekið og hugsað í dag.
Að mínu áliti hefur NMÍ verið
fengið miðstýringarvald með lögum.
Því til stuðnings má benda á að í
Safnalögum frá 2001 er safnið sagt
vera „höfuðsafn“ sem eigi að veita
„öðrum söfnum ráðgjöf, stuðla að
samvinnu þeirra hér á landi [og
vinna að] samræmdri safnastefnu
á sviði náttúrufræða“3. Seta safn-
stjóra NMÍ í Safnaráði frá 2001 til
loka árs 2012 er annað dæmi um
vald miðstýringar á sviðinu. Ný
Safnalög, sem taka gildi í ársbyrjun
2013, hnykkja enn frekar á þessu
valdi NMÍ en þar segir að „Höf-
uðsöfn skulu hafa forustu í mál-
efnum safna á sínu sviði, stuðla að
eflingu og samræmi í safnastarfi
og leiða faglegt samstarf safna og
annarra aðila. Höfuðsöfn skulu leit-
ast við að efla og auka þekkingu
og færni starfsfólks safna.“4 Hér er
með öðrum orðum verið að veita
NMÍ vald til miðstýringar á ýmsum
sviðum safnastarfs er lúta að nátt-
úruminjum. Til að sinna þeim hlut-
verkum fær NMÍ árlega fjármagn úr
opinberum sjóði sem aðrar stofnanir
á sama sviði fá ekki.
Enn af Náttúruminjasafni Íslands
– Svargrein
Sigurjón B. Hafsteinsson
1. mynd. Vöxtur svokallaðra vísindasafna víða um heim er dæmi um þær breytingar sem
orðið hafa á safnasviði undanfarna áratugi, en mörg þeirra fjalla um náttúruminjar með
framsæknum hætti. Vísinda- og tæknisafnið í New York er til að mynda á vordögum 2012
í samstarfi við tónlistarkonuna Björk um skoðun á DNA, veirum og líffræðilegu jafnvægi.
Náttúrufræðingurinn 82 (1–4), bls. 160–161, 2012