Náttúrufræðingurinn - 2012, Side 161

161
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Þeir félagar fjalla mest um þau
orð mín í greininni að náttúruminja-
söfn víða um heim hafi „horfið frá
því að gera flokkunarfræði (e. tax-
onomy) að meginviðfangsefni vís-
indalegs starfs innan safnsins og
einblínt á vistfræði- og umhverfis-
rannsóknir sem meginmarkmið“.
Þeir halda því fram að staðhæfing
mín eigi ekki við rök að styðjast
og sé einfaldlega röng. Rökin sem
þeir tefla fram eru aðallega tilvís-
anir í heimasíður erlendra náttúru-
minjasafna. Það gætir ákveðins mis-
skilnings hjá þeim gagnvart orðum
mínum, en svo virðist sem þeir skilji
þau á þann veg að ég haldi því fram
að flokkunarfræði sé ekki stunduð
á slíkum söfnum. Eins og þeir sýna
fram á sjálfir er að sjálfsögðu ekki
svo, enda vandséð hvernig söfn
geta sloppið undan því sem kallað
er flokkunarfræði. Söfn fást hins
vegar óhjákvæmilega við staðsetn-
ingu hluta (þ.á m. dýra) innan til-
tekinna flokkunarkerfa. Spurning
er hins vegar hvort það sem ég kalla
meginmarkmið vegi jafnþungt og
áður í starfsemi náttúruminjasafna,
og í þeim efnum er ég aðallega að
hugsa um tegundagreiningu og
nafngiftir á tegundum. Þar held ég
reyndar að hafi orðið breyting á, að
söfnin hafi víkkað út starfsemi sína
og hún nái nú til annarra þátta, t.d.
umhverfisrannsókna. Þar með er
flokkunarfræði, eins og hún virð-
ist vera skilgreind af þeim Helga og
Georg, ekki lengur eitt helsta við-
fangsefni þeirra heldur aðeins einn
af fjölmörgum þáttum. Það kemur
því nokkuð spánskt fyrir sjónir
þegar þeir halda því fram að flokk-
unarfræði sé meginhlutverk nátt-
úruminjasafna. En ef sú er raunin
má spyrja sig um flesta aðra þætti
sem snerta starfsemi slíkra safna,
þætti á borð við söfnun, varðveislu
og skráningu, rannsóknir á aðskilj-
anlegustu viðfangsefnum og síðast
en ekki síst miðlun í víðasta skiln-
ingi þess orðs (menntunarhlutverk
og sýningar svo dæmi séu tekin).
Líta þeir kannski svo á að flokkunar-
fræði sé einhverskonar yfirheiti yfir
þá starfsemi? Það má reyndar alveg
fara í fræðilegar hártoganir um það;
söfnun sem slík felur í sér flokkun,
varðveisla og skráning sömuleiðis,
svo ekki sé minnst á sýningarupp-
setningu. Ég tel að það sé ekki hægt
að horfa framhjá því að starfsemi
náttúruminjasafna, til að mynda
þeirra sem þeir tiltaka sérstaklega í
grein sinni, hefur tekið breytingum á
undanförnum áratugum. Sem dæmi
hefur allt umhverfi vísindalegra
rannsókna, á þeim sviðum sem nátt-
úruminjasöfn láta sig einkum varða,
eflst til mikilla muna og til sögunnar
komið öflugri háskólar, einkareknar
rannsóknastofnanir og sjálfstætt
starfandi vísindamenn. Í sumum
tilvikum hefur þessi breyting orðið
til þess að söfn hafa þurft að draga
saman seglin frá því sem áður var,
en í öðrum tilvikum hefur þeim
tekist að halda í við þróunina, hafa
verið þátttakendur í henni og eflt sig
í samstarfi við áðurnefnda aðila.a
Það er til að mynda engin tilviljun
að Danska náttúruminjasafnið hefur
tekið þeim breytingum sem þeir
Helgi og Georg minnast á, þar sem
dýra-, grasa- og jarðfræðisafnið hafa
runnið saman.5
Í niðurlagi greinar sinnar komast
þeir að þeirri niðurstöðu að ég hafi
haldið því fram að náttúruminjasöfn
séu ekki virk í vísindalegri starfsemi.
Það er hins vegar rangt hjá þeim og
held ég því hvergi fram í greininni.
Áðurtaldar breytingar hafa hins
vegar orðið til þess að hleypa nýju
lífi í vísindaheimspekilegan grunn
bæði vísindarannsókna og starfsemi
náttúruminjasafna. En þar hefur
komið til endurmat vísindamanna
sjálfra á kenningum og aðferðum
sem þeir hafa beitt á viðfangsefni
sín,6 og um leið hefur meðferð og
framsetning þekkingar innan nátt-
úruminjasafna verið hugsuð upp
á nýtt. Í þessari gerjun hafa nátt-
úruminjasöfn haft forskot á aðra,
en innan þeirra er oft meira rými
til þverfaglegrar nálgunar að við-
fangsefnum. Helgi og Georg benda
til að mynda á að náttúruminjasöfn
„brjóti gjarnan til mergjar samband
manns og náttúru“, en óhjákvæmi-
legur fylgifiskur slíkra pælinga er
gagnrýnin skoðun á störfum vís-
indamanna (vísindi sem praxís) og
svo hvernig vísindaþekkingu og
-praxís verður best miðlað.
Að endingu er vert að taka það
fram að ég er afskaplega ánægður
með skrif þeirra félaga, en það ger-
ist alltof sjaldan að starfsmenn safn-
astofnana gangi fram fyrir skjöldu
og takist á við hugmyndir á opin-
berum vettvangi. Í mínum huga er
hins vegar nauðsynlegt að þeir geri
það til að skýra starf sitt, forsendur,
viðmiðanir og þær fjölmörgu áskor-
anir sem þeir standa frammi fyrir.
Heimildir
1. Helgi Torfason & Georg B. Friðriksson 2011. Af samtíð og framtíð
Náttúruminjasafns Íslands. Náttúrufræðingurinn 81. 162–164.
2. Sigurjón B. Hafsteinsson 2010. Eggjun – Af samtíð og framtíð Nátt-
úruminjasafns Íslands. Náttúrufræðingurinn 80. 7–10.
3. Safnalög nr. 106/2001
4. Safnalög nr. 141/2011
5. Thorhauge, J., Petersen, J.H. & Andersen, O.M.M. 2010. Denmark: Librar-
ies, archives, and museums. Encyclopedia of Library and Information
Sciences, 3rd edition. DOI: 10.1081/E-ELIS3-120043815
6. Kourany, J.A. 1997. Scientific knowledge: Basic issues in the philosophy of
science. Wadsworth Publishing. 440 bls.
Um höfundinn
Sigurjón Baldur Hafsteinsson (f. 1964) lauk Ph.D.-prófi í
mannfræði frá Temple University í Bandaríkjunum 2007.
Hann er dósent í safnafræði við Háskóla Ísland.
Póst- og netfang höfundar
Sigurjón B. Hafsteinsson
Félags- og mannvísindadeild
Odda, Suðurgötu, IS-101 Reykjavík
sbh@hi.is
a Dæmi um náttúruminjasafn sem hefur eflt starfsemina sína í ljósi þessara breytinga er Franska náttúruminjasafnið (Muséum national d´Histoire naturelle
de France), sem í dag leggur m.a. áherslu á vistfræði og líffræðilega fjölbreytni. Safnið er einnig umsjónaraðili með EDIT-verkefninu, The European
Distributed Institute of Taxonomy (www.e-taxonomy.eu).