Gripla - 20.12.2014, Blaðsíða 148
GRIPLA148
Formleg einkenni, mál og aldur
Heimsósómi er vandað verk að byggingu og beitir höfundur forklifun til
að reyra kvæðið saman. Fyrst koma 12 erindi sem hefjast á Hygg eg. síðan
kemur erindi þar sem öll vísuorðin hefjast á Sjá þú og eru það áhrifamikil
kaflaskil til að herða á ásökunum kvæðisins. Þá koma önnur 12 erindi sem
öll hefjast á Sjá þú og loks haganlega gert lokaerindi þar sem öll vísuorð
hefjast á líða eða líður. sú aðferð að láta margar dróttkvæðar vísur hefjast á
sama vísuorði er einnig viðhöfð í þremur síðmiðaldakvæðum sem áður var
getið: Eitt má efni hittast, Efni eitt er stofnað og Mér er æ fyrir augum. eldra
dæmi um slíka byggingu er kvæðið Krákumál en þar hefjast allar vísur
nema sú síðasta á setningunni Hjuggum vér með hjörvi. Þessi kvæði hafa
engin stef önnur en forklifunina.
Almennt er kvæðið á fremur ljósu máli og það skáldlega orðfæri sem þar
kemur fyrir hefur að mestu leyti verið auðskiljanlegt þeim sem fyrst heyrðu
eða lásu kvæðið. Höfundi hefur helst verið þörf á fjölbreytilegu orðfæri yfir
mannfólkið; þar eru seggir (vísa 1 og 9), þegnar (1), öld (1, 10, 23), beimar (2),
virðar (3), drótt (8), sveitir (9), rekkur (11), halur (15), bragnar (17) og fyrðar
(18). Hefðbundnar mannkenningar eru Draupnis dreggjar dreifendur (10),
örva gætir (10), fleina hnekkir (12), eyðir glæstra ríta (12), seima beiðir (13),
bauga beiðir (16) og skýfir skjalda (16). kenningin hjörgjálfur (24) mundi
venjulega merkja blóð eða orrustu en af samhenginu að dæma virðist það
einna helst vera mannkenning hér. Ítreks bland (1) er hefðbundin kveðskap-
arkenning hvort sem skáldið hefur heldur talið að Ítrekur sé Óðinsheiti eða
dvergsheiti. Orðasambandið þagnar bann (1) mætti flokka sem skáldskap-
arkenningu. Orðasamböndin gleðinnar partar (1) og vífa blóm (3) má flokka
sem blómað mál.
Orðasambandið tíma tugga (8) er væntanlega kenning en beinar
hliðstæður þekki ég ekki. Að fornu er hermaður eða lík hans kallað tugga
úlfs og hrafns og vissulega má hugsa sér að tíminn tyggi mannfólkið. Ef
til vill býr hér lærð fyrirmynd að baki en slíka hef ég ekki fundið. Eins er
hugsanlegt að vísuhelmingurinn sé eitthvað afbakaður.
Handritið AM 713 4to er ritað um miðja 16. öld og yngra getur kvæðið
ekki verið. Að öðru leyti verður það ekki tímasett nema með innri rökum.
Af hrynjandi, ljóðstöfum, hendingum og stíl verða einhverjar ályktanir