Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Side 63

62 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
eða fiskbeinum og láta hvert stykki tákna tvær álnir, sem var rýmið sem
ætla átti hverjum sauð. Á sama hátt skyldi mæla fyrir mannvirkinu sem
átti að byggja, stinga svo hæl í miðju svæðisins og hnýta um hann snæri
sem næði út í hornið á ferhyrningnum. Þá var auðveldlega hægt að marka
fyrir hring með því að ganga með snærið kringum hælinn. Hér fylgir
lýsing Magnúsar:
Af grióte skal byrged hlada ad innanverdu i midtlær, enn torf má
brúka ad utanverdu og er þó betra af grióte, því fe nýr sig opt vid
þar sem þad finnur hentugleika þar til, og fer þá mold og sandr í
ullina ef af torfe er hledslan utan. Þá hledslan er komen í midtlær ad
utanverdu, er mer sagt ad á þeim gömlu Byrgium hafe vered ávalr
býngr, sem skagad hafe út allt í kríng, enn sídan hafe byrged vered
uppdreged. Þessi býngr edr búnga á byrgiunum er ómissande, því
þegar kafalded snakar í kríngum byrgid, þá hvirf lar býngrinn því frá
ser og slær því þá útfrá byrginu, so ei fýkr ofaní, og þó vilde eg hafa
efst á byrginu kraga af hnaus, sem stæde allavega utaf, og ynne hann
sama gagn og Býngrinn og munde alldrei inní slíkt byrge fenna.
Byrgid skylde vera í þad minsta mannhæd og dyrnar í þá átt, sem
síst stæde uppá. Dyrnar skyldu vera lágar med hurd fyrer. Þess vil
eg her um hurdina geta á öllum þvílíkum byrgium og hagahúsum
og eins selhúsum, þá ei er í þeim vered, ad hún se fráteken, því
eg hefe vitad skepnur svelta til dauds med því móte, ad þær hafa
innfared af forvitne edr í óvedre og hurdin sidan aptrdotted, so ei
hafa útkomez. Þessháttar vott þikiast menn siá í þessum byrgium,
sosem smalamadrinn hafe haft þar sitt adsetr og hægt er so um ad
búa í byrginu ad hann hafe þar fullgott, enda má so opt ástanda ad
þetta se harla naudsynlegt, því opt kann þad til ad vilia ad hann ei
heimkomez. Byrgid á ad vera f lórad, so því verde hreinu halded,
því under því er komed fiaarins haalfa líf ad þad verde ei óhreint.23
Það er ekki ljóst hvort rit Magnúsar hafði mikil áhrif á bændur þótt
landstjórnin hafi látið dreifa því ókeypis meðal alþýðu,24 hvort þeir
kepptust nú við að hlaða borgir og byrgi. Þó má nefna að árið 1783,
fimm árum eftir útkomu ritsins, voru fjárborgir enn taldar óvíða nema
kannski helst á Austurlandi. Þó var vitað um þrjár slíkar heima við bæinn
á Draghálsi í Svínadal: „Eru þær hladnar svo lángt upp og á sig, at seinast
verdr eptir op-korn at eins í kolli þeirra; vandi er at hlada þær, og verdt
at siá nettan ritlíng um þat,“ 25 segir í ritgerð um hlöður eftir óþekktan