Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Qupperneq 86

ÞÓRUTÓFTIR Á LAUGAFELLSÖRÆFUM 85
Ekki fer sögum af öðrum vísindaferðum í Laugafell fyrr en Þorvaldur
Thoroddsen kom þangað árið 1896. Hann lýsir lauginni og greinir frá
munnmælunum um Þórunni á Grund sem eigi að hafa látið klappa
laugarkerið í klöppina. Hann rekur þá sögn að Þórunn þessi hafi f lutt sig
upp að Laugahnúk í Svartadauða og sent við og við menn norður á fjöll,
til þess að sjá hvernig liði í byggðinni; tveir þeirra hafi farið of langt og
dáið. Hann bendir á að þessi sögn sé svipuð sögunni um Torfa í Klofa
sem prentuð hafði verið í íslenskum þjóðsögum 1864,6 og að ekki geti
þetta átt við Þórunni Jónsdóttur á Grund – án efa frægustu húsmóður á
þeim bæ – sem hafi verið uppi á 16. öld. Þorvaldur sá að laugin var ekki
manngerð, heldur náttúrleg smíð: „… þar sem volga vatnið bullar upp
um sprungu, hefir myndast af löng kista eða trog úr sambakaðri möl.“7
Hann skoðaði einnig heitar uppsprettur niðri við Laugakvísl en minnist
ekkert á Þórutóftir og kemur þó ein uppsprettan sem hann lýsir undan
sama barði og tóftin er á. Ætla má að menn hafi þá ekki verið búnir að
átta sig á tóftinni enda er hún heldur ógreinileg og ekki víst að hún hafi
verið neitt greinilegri í lok 19. aldar.
Sagnir um fornleifar í Laugafelli virðast einkum hafa varðveist meðal
Eyfirðinga og sérstaklega eyfirskra gangnamanna en Laugafell hefur,
síðustu tvær aldirnar að minnsta kosti, verið einn helsti áningarstaður þeirra
í haustsmölun á hálendinu. Um Þórutóftir hefur fyrstur skrifað Angantýr
H. Hjálmarsson á Torfufelli í Eyjafirði í örnefnalýsingu Laugafellsöræfa
sem er ekki ársett en að líkindum frá því eftir miðja 20. öld: „Fornar
rústir á bakka Laugafellskvíslarinnar vitna … um mannavistir þarna og
eru alltaf kallaðar „Þórutóftir“. Þar hafa fundist m.a. bein og aska, sem
sanna einhverja búsetu á staðnum.“8 Angantýr segir svo frá sambærilegri
sögu og Þorvaldur hafði heyrt í lok 19. aldar:
Samkvæmt munnmælum hafði Þórunn nokkuð af fólki með sér.
… Hún sendi öðru hvoru einn mann í einu til byggða til að frétta
af plágunni en hún bannaði þeim öllum að koma til baka, nema
henni væri af létt. Fyrsti maður sem hún sendi heim, kom ekki til
baka. Trúlega hefur þann næsta ekki langað til byggða og verða
plágunni að bráð, því hann kom samdægurs til baka og sagðist sjá
pláguna. Hún lægi eins og móða yfir allri byggðinni og næði upp í
miðjar hlíðar. Fleiri sendimenn komu til baka með sömu fréttir …
Að lokum kom einn maður til baka með þá frétt að plágunni væri
af létt og þá hefur Þórunn trúlega farið að búa sig til heimferðar.9