Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Qupperneq 111

110 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
byggð lagst af á Steinsstöðum einhvern tímann á 11. öld en sennilegra er
að bærinn hafi verið færður úr stað um það leyti.
Ljóst er að snemma hefur verið búið á Steinsstöðum. Miðað við
afstöðu gjóskulaga hefur skálinn verið í notkun á 10. öld sem rímar vel
við heimildir Landnámu. Farið hefur verið að jarðsetja í garðinn snemma
á 11. öld, jafnvel fyrr, en vísbendingar eru um að hluti kirkjugarðsins hafi
verið af lagður eða sléttaður nokkru áður en gjóskan frá 1104 féll.
Umfjöllun
Hér hefur einungis verið fjallað um sex kirkjugarða af tíu sem fundist hafa í
Skagafirði á síðustu árum og er áherslan á garða sem fundist hafa eða fengist
staðfestir í gegnum skagfirsku kirkjurannsóknina. Rannsóknin hefur leitt
ýmislegt forvitnilegt í ljós. Svo virðist sem skipulag elstu kirkjugarða
hafi verið komið í nokkuð fastar skorður mjög snemma á 11. öld sem
bendir til að menn hafi þegar við kristnitökuna þekkt til fastmótaðrar
kristinnar byggingarhefðar og kristinna grafsiða. Kirkjugarðsveggir hafa
fundist á öllum stöðunum nema á Steinsstöðum og eru þeir hringlaga eða
sporöskjulaga, að mestu úr torfi og á bilinu 15-25 metrar í þvermál. Stærsti
garðurinn reyndist vera í Garði í Hegranesi, um 25 metrar í þvermál
og það var jafnframt eini garðurinn þar sem grjót fannst í undirstöðum
veggja. Á þremur staðanna, Garði, Skíðastöðum og yngri Seylugarðinum
eru engin eða óljós merki um kirkjugarðsvegg fyrir 1104. Í Garði og á
Skíðastöðum kunna kirkjugarðsveggirnir sem grafið var í að vera frá seinni
tíma stækkun garðanna en í báðum tilfellum fundust grafir frá því fyrir
1104 í görðunum. Á Mið-Grund og eldra kirkjugarðinum á Seylu eru
sjálfir kirkjugarðsveggirnir hins vegar eldri en 1104 og engin merki um
endurbyggingu eftir þann tíma.
Á Steinsstöðum, Mið-Grund og eldri Seylugarðinum liggur gjóskan
frá 1104 óhreyfð yfir gröfunum sem skoðaðar voru en á Skíðastöðum, í
yngri Seylugarðinum og í hluta grafanna í Garði er gjóskuna að finna í
grafarfyllingu. Þar sem gjóskan liggur óhreyfð yfir er hún slétt en engin
merki fundust um leiðisþúfur eða bungumyndanir yfir neinum grafanna.
Einnig virðist hafa verið sléttað í görðunum með því að bera í þá torf og
mátti sumstaðar greina f leiri en eitt slíkt torf lag. Skammt var niður á mel
í nokkrum garðanna og hafa þessi uppfyllingarlög því að líkindum haft
þann tilgang að gera garðana auðgræfari og má greina útlínur grafanna í
yfirborði þessara laga. Á Mið-Grund og í Garði fundust hinsvegar merki