Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Qupperneq 122

ÓFEIGSKIRKJA NÝTUR VAFANS 121
Vafi metinn dranginum í hag
Fornleifavernd ríkisins hefur með höndum stefnumörkun þjóðminja-
vörslu í samvinnu við þjóðminjavörð, eftirlit með fornleifum og
fornleifarannsóknum, leyfisveitingum vegna rannsókna og stefnumótun
vegna skráninga svo að nokkuð sé nefnt. Stofnunin reynir eftir föngum að
varðveita menningarsögulegar minjar í eigin umhverfi og ekki er heimilt
að raska minjum nema með leyfi hennar.
Þrátt fyrir niðurstöðu vettvangsrannsóknarinnar um að þjóðminjalög
næðu trauðla yf ir dranginn í Gálgahrauni meinaði Fornleifavernd
ríkisins Vegagerðinni að ryðja honum úr vegi nema hann yrði mældur
nákvæmlega upp, staðsettur með GPS-mælingu og ljósmyndaður frá
öllum hliðum. Sömu skilyrði voru sett fyrir röskun á fornum leiðum á
Álftanesi sem þjóðminjalög taka til án nokkurs vafa. Þessum skilmálum
var fylgt. Austurhlið hraunmyndunarinnar reyndist vera 6,10 m á lengd
en vesturhliðin 2,88 m. Breiddin nam 3,34 m og hæðin 3,8 m en 23 m
yfir sjávarmáli.
Samantekt og niðurstöður
Ritaðar heimildir um Ófeigskirkju eru innan við 100 ára gamlar en
örnefnið kann að vera umtalsvert eldra en það. Hvað sem því líður getur
Ófeigskirkja ekki notið verndar þjóðminjalaga nema hún teljist vera
kennileiti sem tengist „siðum, venjum, þjóðtrú eða þjóðsagnahefð“ eins
og það er orðað í 9. gr. laganna.
Þess er hvorki getið í örnefnaskrá Ara Gíslasonar né Gísla Sigurðssonar
að nokkurs konar helgi umlyki hana. Þó má telja öruggt að slík athugasemd
hefði verið látin fylgja, væri því trúað að í henni hefðu búið álfar. Við þetta
bætist að sterkar líkur benda til þess að hraunklettur sá sem um var deilt
hafi erft heitið Ófeigskirkja eftir annan klett sem fór undir Álftanesveg
fyrir réttri öld.
Heimildakönnun bendir því tvímælalaust til þess að álfasögur hafi ekki
verið tengdar Ófeigskirkju fyrr en nýlega. Af því leiðir að Ófeigskirkja,
jafnvel þótt ekki léki nokkur vafi á að hún hefði borið það heiti frá
öndverðu, getur ekki talist til fornleifa fyrr en í fyrsta lagi árið 2109, –
þegar álagatrú á steininn á sér að minnsta kosti aldarlanga sögu –, nema
að hún hefði verið friðlýst sérstaklega. Það stóð aftur á móti ekki til.
Fornleifavernd ríkisins féllst á að kletturinn yrði fjarlægður. Þá ber einnig
að hafa í huga tilganginn með skráningu útlits og staðsetningar. Verður