Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Page 127

126 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Við endurgerðina var grunnformið ekki aðeins minnkað, heldur einnig
breytt nokkuð en vikið verður að því síðar. Skriðukirkja var að lokum lögð
af árið 1793, eftir að hafa verið í notkun á bæði kaþólskum og lúterskum
tíma.3
Kirkjur hérlendis frá síðmiðöldum
Fáar kirkjur frá síðmiðöldum hafa verið grafnar upp að hluta til eða
öllu leyti hérlendis. Auk Skriðukirkju hafa til þessa verið grafin upp tvö
byggingarstig kirkna biskupsstólsins í Skálholti, hluti af klausturkirkju í
Viðey og loks fjögur byggingarstig sóknarkirkju í Reykholti. Kirkjurnar
í Skálholti voru grafnar upp á árunum 1954-1958, í Viðey árið 1987 og í
Reykholti 2002-2007.
Talið er að allt að tíu kirkjur hafi staðið í Skálholti á undan núverandi
kirkju.4 Við uppgröftinn á 6. áratug síðustu aldar voru grunnar svokallaðrar
miðaldakirkju og Brynjólfskirkju rannsakaðir. Miðaldakirkjan er talin
hafa brunnið árið 1527. Ekki er hins vegar ljóst hvenær hún var fyrst
byggð. Jafnframt kom fram við uppgröftinn að undirstaða hennar hafði
máð í burtu nánast öll merki um eldri kirkjur á staðnum.5 Grunnf lötur
miðaldakirkjunnar hefur verið um 700 m² og myndaði hann latneskan
kross. Skiptist hún í forkirkju, framkirkju og kór.6 Brynjólfskirkja var á hinn
bóginn reist á 17. öld samkvæmt rituðum heimildum. Grunnf lötur hennar
mældist 170 m². Hún var því fjórðungur af grunnf leti miðaldakirkjunnar.
Byggingarlag þeirra var engu að síður skylt þar sem Brynjólfskirkja skiptist
einnig í forkirkju, framkirkju og kór. Báðar voru þær byggðar úr timbri
með grunn úr grjóti.7
Kirkjuparturinn sem grafinn var upp í Viðey fannst í húsasundinu á
milli Viðeyjarstofu og núverandi kirkju, sem vígð var árið 1774. Var hann
byggður úr torfi og grjóti. Kirkja þessi er talin vera frá tímum klaustursins
sem þar var rekið frá 1226-1550. Sá hluti kirkjunnar sem kom í ljós við
uppgröftinn er að líkindum hluti kórs og þverskips eða kapellu, sé tekið
mið af austur/vesturstefnu kirkjunnar.8 Ekki er hægt að meta heildarstærð
kirkjunnar út frá þessum takmarkaða uppgrefti.
Eitt þeirra f jögurra byggingarstiga kirkju sem graf in voru upp í
Reykholti er tímasett frá miðri 16. öld til 19. aldar en gengið er út frá
því að sú kirkja hafi verið byggð eftir siðbreytingu. Innanmál hennar var
tæpir 52 m2. Voru kór og skip í sama formi og engin skilrúm greinanleg
þar á milli. Kirkjan var klædd að innan með timbri. Langveggir og eystri
gaf l voru annars úr torfi og grjóti en vesturgaf l úr timbri.9