Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Side 146

ÍSLENSK JARÐHÚS 145
gerð þeirra? Efnið er síðan borið saman við rannsóknir á hinum írsku
byggingum og verður glímt við þá spurningu hvort jarðhúsin íslensku
megi f lokka sem souterrains.
Jarðgöng í íslenskum miðaldaritum
Orðið jarðgöng er ekki að finna í fornum ritum. Yfirskrift kaf lans kann því
að hljóma nokkuð undarlega. Ljóst er að á miðöldum höfðu menn önnur
orð yfir mannvirki af þessu tagi. Sú spurning vaknar hvort miðaldamenn
noti mismunandi heiti á því sem við köllum göng í dag, eftir því hvernig
þau voru notuð eða byggð.
Jarðhús
Dæmið úr Reykdæla sögu gefur nokkuð góða hugmynd um hvað jarðhús
eru en hafa verður í huga að túlkun Íslendingasagna sem heimilda er
ýmsum vandkvæðum bundin. Reykdæla saga er aðeins varðveitt í
einu miðaldahandriti, AM 561 4to, frá því um 1400, en einnig er hún
varðveitt í pappírsafskriftum frá 17. öld sem gerð voru af þessu sama
miðaldahandriti er það var heilla en það er í dag. Erfitt hefur reynst að
aldursgreina sjálfa söguna en hún er ekki talin yngri en frá miðri 13.
öld.9 Stærsti vandinn er sá að höfundar sagnanna voru að skrifa um löngu
liðna atburði. Þær verða því tæplega notaðar sem frásagnarheimildir um
atburðatíma þeirra, sem undantekningalítið spannar tímabilið um 850
-1030. Flestar Íslendingasögurnar eru hins vegar skrifaðar á tímabilinu
1200-1400 og þar munar of miklu í tíma til þess að höfundarnir geti
talist traustir heimildamenn um raunverulega atburði. Annað vandamál er
handritsgeymdin, en sögurnar eru til okkar komnar í gegnum misjafnlega
gömul og vönduð afrit. Þegar f jallað er um merkingu orða, líkt og
gert er í þessari rannsókn, þá skiptir verulegu máli að textinn sé sem
upprunalegastur. Ef sögurnar verða ekki notaðar sem frásagnarheimildir,
hvaða leiðir eru þá færar? Höfundarnir eru óyggjandi vitnisburður um
eigin hugarheim og þannig má nota sögurnar um höfundana sjálfa og
menningarlegt umhverf i þeirra. Sögurnar eru þá ekki notaðar sem
frásagnarheimildir, heldur sem leifar. Það skiptir þá ekki máli hvort sjálf
frásögnin eigi við einhver rök að styðjast eða sé jafnvel uppspuni frá
rótum þegar sagan er notuð með þeim hætti; um ritunartíma hennar en
ekki atburðatíma. Á þennan hátt ljúga heimildirnar ekki heldur veltur