Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Qupperneq 150

ÍSLENSK JARÐHÚS 149
og Þorkell trani hafi tekið með sér pál og reku og grafið jarðhús við
Oddmarslæk fyrir vestan Eiðaskóg. Þar vildu þeir eiga fylgsn, segir sagan,
og létu lækinn taka við moldinni.31 Í Hallfreðar sögu vandræðaskálds segir
frá „einni skörulegustu hefnd sem orðið hefur“. Þar segir:
Þeir Óttar gengu í brott og sátu um eigi að síður. Sokki lét læsa dyr
hvert sinn er hann gekk á burt eða hann var þar og gætti sjálfur lukla
og trúði sér best en lét standa þrjá tigu manna fyrir skemmudyrum.
Óttar hafði þetta allt spurt og hafði við búist og átti nafraskjóðu og
graftól og mælti við Ávalda: „Nú munum við hafa gæslu á er menn
eru á brottu frá skemmunni og grafa undir skemmuna og leita að
koma upp undir skemmunni“. Og svo gerðu þeir og urðu menn
ekki varir við þetta starf. Og um nóttina er Sokki kom í herbergið
þá spratt Óttar upp og lagði spjóti í smáþarma honum neðan undir
brynjuna … Síðan hlupu þeir í jarðhúsið er þeir höfðu gert og
komust til báts síns …32
Sams konar jarðhús er nefnt í Heimskringlu þar sem segir frá Haraldi
harðráða og hernaði hans á Sikiley. Þar fór hann fyrir Væringjaliði og
herjuðu þeir á borgir. Þar segir:
Þá lét Haraldur taka til að grafa gröft frá þar sem féll bekkur einn
og var þar djúpt gil svo að ekki mátti þannug sjá úr borginni. Þeir
f luttu moldina út á vatnið og létu straum í brott bera. Voru þeir
að þessu verki bæði dag og nótt. ... En er Haraldur skildi það að
jarðhús það var svo langt að þá mundi vera komið inn um borgar
vegginn þá lét hann vopnast lið sitt.33

Orð þessi koma úr ritstíl Snorra Sturlusonar, nema textinn haf i
brenglast mjög í afskriftum. Snorri kann þá list að gera jarðgöng og
hylja verksummerki með því að láta á eða vatn taka við moldinni. Ekki
er ósennilegt að aðferð þessi hafi verið vel þekkt. Í þessum dæmum eru
göngin ekki ætluð til undankomu, heldur til árása. Engu að síður þarf
leynd að hvíla yfir framkvæmdinni.
Hellar eru aðeins nefndir á tveimur stöðum í fornum ritum, í Jarteinabók
Þorláks biskups og í Gunnars sögu Keldugnúpsfíf ls.34 Forvitnileg er
lýsingin í Gunnars sögu, en þar segir:
Geir hafði tíu þræla til vinnu. Kolur hét sá maður er fyrir þeim var.
Það var hans iðn að geyma fjár vetur og sumar. Kom hann aldrei inn