Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Page 151

150 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
undir sótugan raft. En aðrir þrælar hans höfðu það verk að höggva
stóra hella á bæ Geirs að geyma þar í fénað og fóður.35
Í Gunnars sögu koma bæði fyrir orðin hellir og jarðhús. Það má því spyrja
hvort í huga höfundar séu orðin höfð um mismunandi mannvirki og
greinarmunur sé gerður á þessu tvennu. Í ritmálsskrá Orðabókar Háskólans
er að finna 36 dæmi um orðið jarðhús.36 Elsta dæmið er frá 17. öld og er
orðið þar notað um leynigöng. Önnur dæmi eru hins vegar frá 19.-20.
öld og óvarlegt að nota þau til skýringar á orðanotkun miðaldamanna.
Johan Fritzner nefnir tvö dæmi úr miðaldaritum um jarðstofur. Í Gísls
þætti Illugasonar greinir frá því er Gísl vó hirðmann Magnúsar konungs
berfætts. Tókst konungsmönnum að handsama hann og settu hann „í
fjötur þann er gera hafði látið Haraldur konungur Sigurðarson og engi
maður hafði úr komist. Hann sat í jarðstofu einni er kona nokkur átti
völd á“.37 Íslendingar sættu sig ekki við þessa meðferð á landa sínum og
frelsuðu Gísl úr fjötrum. Þegar Íslendingar komu þar að segir að kona sú
er völd hafði á stofunni hafi hlaupið „af húsinu“. Af sögunni að dæma
virðist hér vera um niðurgrafið hús að ræða enda horfðu Íslendingarnir
niður til Gísls í dýf lissunni, gegnum skjá er á henni var. Þeir brutu síðan
upp hurðina. Orðið hús og stofa er hér haft um þessa byggingu og spyrja
má hvort mannvirki þetta gæti kallast jarðhús. Um innansmíði verður
fátt sagt og hugsanlega er stofa þessi aðeins grafin hola í jörðu, með engri
timburgrind. Annað dæmi um jarðstofu túlkar Fritzner á þann hátt að átt
sé við stofu á jarðhæð þó ekki sé hægt að fullyrða um það með vissu.38
Elstu frásagnir af Íslendingum er að finna í riti Adams frá Brimum um
sögu Hamborgarerkibiskupa sem skrifuð var á árunum 1073-75. Þar segir:
Est autem insula permaxima ita ut populos infra se multos contineat,
qui solo pecorum fetu vivunt eorumque vellere teguntur; nullae ibi
fruges, minima lignorum copia, propterea in subterraneis habitant
speluncis, communi tecto et strato gaudentes cum pecoribus suis.39

Með orðinu „subterraneus“ á Adam við að Íslendingar búi neðanjarðar
og sú spurning vaknar hvers konar jarðhýsi eða holur hann eigi við. Þessi
orð Adams eru ekki sögð Íslendingum til háðungar, heldur hrífst hann af
einföldu lífi þessa nýkristnaða fólks og um Ísleif biskup fer hann fögrum
orðum. Viðarskorturinn hefur gert það að verkum að Íslendingar neyddust
til að byggja úr torfi og grjóti og fyrir ókunnuga hefur yfirbragð slíkra
skála e.t.v. verið eins og hola í jörðu. Ísleifur Gissurarson tók biskupsvígslu