Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Side 158

ÍSLENSK JARÐHÚS 157
þjóðminjavörð og honum tilkynnt um fund þennan og kom hann til
Keldna þann 8. júní. Næstu daga hófu heimilismenn á Keldum að grafa
í göngunum til þess að kanna þau nánar. Allri mold var mokað í átt að
þrónni og tekin upp þaðan. Framhaldinu lýsir Skúli á þennan hátt:
Þegar kom fáa faðma fram fyrir for, var moldin orðin svo laus að
ekki var unnt að fylgja gömlu göngunum (því nær í kolamyrkri).
Líklega hefur verið grafið fram heldur austarlega og losið aukist
þar við, enda féll þá til viðbótar all mikið hlass, eða hlöss, sem að
nokkru féll á Lýð, og festi þar undir, var þá hætt að grafa (og líkl.
símað suður). 18. júní var hreinsuð for og sett undir brekku sem
fyrr. 19. júní kom M.Þ. aptur, með dóttur o.f l. á bíl (alls 4 sinnum
þetta ár í öðrum erindum með fólki. Lét hann drengi hætta þar við,
en byrja sunnan í miðjum Varpa, eptir máli, sem reyndist nákvæmt
að stefnu, hæð og láréttu, móts við hin gömlu – Þessvegna er stór
hlykkur þar í göngunum. Gömlu göngin lágu í boga vestur á við,
ef laust til „öskuhaugs“, en þar mun öskunni, svo öldum skipti, hafa
verið steypt fram af, og yfir dyr leynigangsins.62
Þann 1. júlí var þróarbotninn steyptur og lá platan yfir göngunum á
tréverki. Skúli smíðaði jafnframt hurð til þess að setja fyrir gangaopið.
Svo er að skilja að Matthías hafi látið grafa göngin neðanjarðar og haft
þau hvelfd eins og fyrirmyndina. Þegar kom fram á vetur hrundu þau
saman næst dyrum. Af því tilefni skrifaði Skúli bréf til Matthíasar þann
18. janúar árið 1933. Þar segir:
Ég vil ekki lengur láta hjá líða að tjá yður áfall leynigangsins, sem
þér maklega stuðluðuð til að yrðu endurbætt til viðhalds, og lokið
var við í haust, með dyraumbúningi og læsingu. Loptið, með frosti
og einkum rigningar (Einars skúr), orsakaði, að í Hlaðbrekkunni,
sem er laus í sér – eins og allar brattar brekkur – hrapaði niður ofan
við dyraumbúningin og um leið sprakk fyrir uppundir hávarpa,
síðar féll það einnig niður uppundir brún. Liggur þetta óhreyft
síðan og göngin þar með eyðilögð.63
Um sumarið var reynt að ráða bót á þessu. Var þá gert yfir þau að framan.
Sú viðgerð dugði skammt, því um veturinn hrundu göngin aftur. Sumarið
1934 var því reynt að ráðast í varanlegri viðgerð. Skúli segir: