Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Page 168

ÍSLENSK JARÐHÚS 167
Skýring þeirra á tilvist ganganna er nokkuð sannfærandi og sennilega hafa
þau lítið haft með varnarviðbúnað að gera. Skömmu eftir að Héraðsskólinn
í Reykholti var reistur árið 1930 var tekinn grunnur að íþróttahúsi á
staðnum. Við framkvæmd þessa komu í ljós jarðgöng. Árið 1941 voru
göngin rannsökuð milli íþróttahúss og laugar og var þá byggt yfir þau.
Árið 1952 hrundi þessi yfirbygging en fimm fyrstu metrarnir frá lauginni
voru síðan endurgerðir árið 1959. Árin 1947 og 1989 fóru fram rannsóknir
á göngunum norðan við húsið og 1997-2001 voru göngin rannsökuð enn
frekar undir stjórn Guðrúnar Sveinbjarnardóttur. Hún segir:
Göngin hafa verið grafin niður í stöllum í gegnum náttúruleg
leirlög. Niðurgröfturinn er þar með mun breiðari efst eða um 2.5
m, en mjókkar í um 2 m við næsta stall. Veggir eru hlaðnir úr grjóti
í innri brún og fyllt er upp að því með torfi og mold. Í sniðinu
sem gert var er varðveitt hæð hleðslunnar í eystri brún 1.40 m og
nokkru lægri í vestari brún. Breidd í botni er um 80 sm. Neðstu
hleðslusteinarnir eru mjög stórir, en minnka er ofar dregur.85
Vorið 1998 var íþróttahúsið rifið og voru göngin þar undir rannsökuð
þá um sumarið. Á þeim kaf la sem göngin voru rannsökuð voru þau vel
varðveitt. Hleðslan var allt að 180 sm á hæð en breidd þeirra við botninn
um 70 sm. Gólf þeirra virtist vera „náttúruleg leirhella“.86
Önnur dæmi af jarðgöngum
Undirgöng var einnig að f inna á Hólum í Hjaltadal og virðast þau
samkvæmt heimildum ekki færri en þrenn. Jarðganga er m.a. getið í
þjóðsögum. „Svo var til háttað að biskup [ Jón Arason] hafði látið gera
göng undir jörðunni úr húsi því er hann var oftast í og „slot“ var kallað
og út í kirkjuna. Það gerði hann til þess að ef óvinir kæmu að sér þá
gæti hann komizt í kirkjuna því þar var helst griðastaður“87 Ekki virðist
heimildum bera saman um hvers konar göng þetta voru sem lágu milli
virkis og kirkju. Guðbrandur Jónsson orðar það svo að biskup léti byggja
„göng á lopti“ af múrnum á kirkjuna og verður varla skilið öðruvísi en
að það hafi verið einhverskonar brú.88 Ekki er þó ljóst við hvaða heimild
Guðbrandur styðst hér.
Kristján Eldjárn segir frá því að í handriti eftir Gísla Konráðsson sé
athugasemd um að enn sjáist ummerki jarðganga á Hólum. Álitamál