Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Page 171

170 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
náði hún upp undir bæjarhlaðið. En þegar gamli kirkjugarðurinn,
sem var úr torfi, var felldur niður árið 1905, fyllti hann efri enda
lágarinnar. Lægð þessi heitir Undirgangur. Sagt er, að undir
lægð þessari hafi fyrrum verið jarðgöng úr bænum og fram úr
bökkunum. Ásgeir Jónsson, sem lengi bjó á Hrafnseyri á seinni
hluta nítjándu aldar, sagði, að þegar hann kom að Hrafnseyri,
þá hafi undirgangsopið inn í bakkann verið 2-3 faðmar. En um
síðustu aldamót var opið ekki nema rúm alin. Glögglega sást þá
fyrir steinahleðslu í opinu. Nú er opið alveg sígið saman.96
Lega þessara ganga er athyglisverð, en þau liggja „frá bökkunum“ og koma
upp í bæjarhúsum. Sú spurning vaknar hvort göngin hafi verið hlaðin.
Ásgeir Jónsson sá ekki langt inn í þau og hugsanlega hefur steinhleðsla
aðeins verið fremst í gangamunnanum. Sagnir herma einnig að göng hafi
legið úr klaustrinu á Munkaþverá til kirkju. Segir Benjamín Kristjánsson
að menn hafi „þrásinnis rekizt á hleðslur þessar, þegar grafið hefir verið í
garðinn“97 Á Reynistað í Skagafirði liggja jarðgöng frá gömlum árbakka í
átt að gömlu bæjarþyrpingunni á Reynistað. Segir Sigurður Jónsson bóndi
á Reynistað að göngin hafi aðeins verið grafin í gegnum jarðveginn og
kallaði hann þau jarðhús. Segir hann jafnframt að göngin sveigi í átt að
kirkjunni. Fyrir 1930 var sett hurð fyrir gangaopið við árbakkann og voru
þau um nokkurt skeið notuð sem geymsla.98 Í Hróarsdal í Hegranesi komu
menn einnig niður á jarðgöng þegar verið var að rífa gamla bæinn þar í
kringum 1935. Svo segir Sigurður Ólafsson frá Kárastöðum:
Þegar bærinn var rifinn í Hróarsdal var grafið fyrir nýjum veggjum,
var þá komið ofan á neðanjarðargöng er lágu undir bænum, og
lágu fram úr hól þeim er bærinn stendur á; var álitið að þau væru
frá landnámstíð eða fyrri öldum, því enginn mundi eftir byggingu
þeirra. Voru göngin vel uppbyggð úr grjóti og torfi og reft upp á
sínum tíma með sterklegum viðum, og vel frá öllu gengið.99
Erfitt er að álykta mikið út frá þessum dæmum. Göng þessi eru löngu
komin úr notkun þegar frásagnarmenn greina frá þeim og um tilgang
þeirra og aldur verður fátt sagt án frekari rannsókna. Á Hólum, í Selárdal,
Álfadal og á Munkaþverá eru göngin í tengslum við kirkjur og jafnvel
einnig á Reynistað þótt það sé ekki vel ljóst. Á Hrafnseyri liggja þau milli
bæjarhúsa og „bakkanna“ og í Hróarsdal út úr bæjarhólnum.