Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Qupperneq 197

196 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
með og innan um grafir manna. Líkt og menn eru hestarnir oft búnir
haugfé og á það jafnt við um stakar hestgrafir og sameiginlegar grafir
manna og hesta. Þegar á allt er litið má því segja að hestarnir séu greftraðir
með mönnum, innan um menn og eins og menn – og því í mörgum tilfellum
mjög erfitt að túlka þá sem merkingarsnautt haugfé manna. Það er ljóst að
greftrun hesta, hvort heldur sem er með mönnum eða í stakar grafir, hefur
krafist ákveðins tilkostnaðar, auk þess sem greina má umhyggju og jafnvel
virðingu í greftrun þeirra. Því er fjarstæðukennt að líta á athöfnina sem
undankomuleið, og nær að líta á greftrun hesta sem greinilegt, einkennandi
stef í íslenskum greftrunarsið sem áhugavert er að velta nánar fyrir sér.
Birtingarmyndir hestsins í menningarheimi norrænnar járnaldar
Ritaðar heimildir duga skammt þegar kemur að greftrunarsiðum land-
námsmanna, þótt vissulega sé í þeim að finna brotakenndar frásagnir.
Fyrst og fremst eru það hins vegar kumlin sjálf sem vitnað geta um
greftrunarsiðinn og þær athafnir og átrúnað sem honum tengdust. Lítið
eða ekki ber þó á því í sögu kumlarannsókna hér á landi að menn hafi
af alvöru reynt að draga af kumlunum ályktanir um hugarheim, átrúnað
eða helgiathafnir landnámsmanna. Þannig fullyrðir Adolf Friðriksson að
„[f ]átt annað en ferðalag til framandi heima virðist mega ráða af vitnisburði
grafanna um trú fornmanna“.24 Þessi skoðun eða túlkun er útbreidd og
viðurkennd, enda studd af ritheimildum. Það er auðvelt að færa rök fyrir
því að sá siður að leggja haugfé og jafnvel fararskjóta í grafir manna styðji
frásagnir ritheimilda af trú manna á líf handan dauða. Engu að síður er
varla hægt að halda því fram, á grundvelli þeirra takmörkuðu rannsókna
sem farið hafa fram á kumlum hér á landi, að lítið annað megi af þeim
ráða. Til þess þarf fyrst að skoða kumlin með það markmið í huga og reyna
að lesa í þau eins og þau koma fyrir, þ.e. hvert og eitt sem merkingarbæra
heild eða mengi í sjálfu sér.
Enda þótt ritaðar heimildir gefi lítið upp um greftrunarsiðinn geta
þær varpað nokkru ljósi á hestinn og hinar ýmsu birtingarmyndir hans
í menningarheimi og átrúnaði norrænnar járnaldar, en dýr og dýrslíki
eru afar áberandi stef í ritheimildum er varða tímabilið og jafnframt
þungamiðjan í skreytilistinni sem líklega var eitt mikilvægasta og
útbreiddasta táknkerfi (ritmál) þess tíma.
Eitt frægasta dæmið um víkingaaldargreftrun sem fengið er úr
ritheimildum er líklega lýsing arabans Ibn Fadlāns á greftrun norræna