Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Page 200

ORÐ Í BELG UM ÍSLENSKA KUMLHESTINN OG UPPRUNA HANS 199
útfarir? Fleiri hafa velt þessu fyrir sér og jafnvel talið að hestaat hafi verið
leið manna til þess að velja vænlegasta fórnardýrið.34
Í ritheimildum koma hestar hins vegar ekki aðeins fyrir sem skynlausar
skepnur gæddar líkamlegum kröftum. Víða birtast þeir sem holdgervingar
yfirnáttúrulegra af la og er skemmst að vísa til hins áttfætta Sleipnis í
því sambandi. Kristin Oma hefur á markvissan hátt skoðað hinar ýmsu
birtingarmyndir hestsins í gröfum, fórnarsamhengi, ritheimildum og
skreytilist járnaldar.35 Samkvæmt henni má greina sama munstur á öllum
þessum sviðum þar sem hesturinn birtist síendurtekið á hreyfingu milli
andstæðra póla – milli dags og nætur, ása og jötna, lífs og dauða.36 Ennfremur
kemur hesturinn víða fyrir sem ómissandi hlekkur í helgiathöfnum (e.
ritual performances) þar sem markmiðið er að yfirstíga eða brjóta niður
mörkin á milli þessara andstæðu heima.37 Á grundvelli þessa, og með
vísun í kenningar van Gennep38, hefur Oma bent á að í þessu samhengi
megi líta á hestinn sem einskonar vörð eða drottnara hinna „gráu svæða“ –
einskismannslanda á milli skilgreindra tilverusviða – og jafnframt forsendu
þess að komast klakklaust á milli þeirra. Af þeim sökum hafi hesturinn
ekki síst verið mikilvægur við greftranir og þær trúarathafnir sem þeim
tengdust.39
Kristina Jennbert hefur einnig skoðað birtingarmyndir og hlutverk
dýra, og sérstaklega hestsins, í norrænu goðafræðinni.40 Samkvæmt henni
birtist hesturinn ekki aðeins á „gráum svæðum“ heldur er eðli hestsins oft
annarlegt eða yfirnáttúrulegt og því ekki hægt að skilgreina hann sem
veru af einungis veraldlegum eða andlegum uppruna. Margar ritheimildir
gefa þannig til kynna að mörkin á milli hins veraldlega og andlega sem
og á milli manns og skepnu hafi verið önnur og meira f ljótandi en þau
sem viðtekin eru í vestrænu samfélagi í dag og því má hugsa sér að
áherslan á hestinn sem yfirnáttúrulega veru (e. liminal being) sé sprottin
úr raunverulegum skilningi á honum sem slíkum.
Hesturinn er einnig viðfangsefni innan skreytilistar tímabilsins.
Rauði þráðurinn í hinum fjölmörgu stílum norrænnar járnaldar, sem
tengir þá saman í órofa heild, er auðvitað dýrið eða dýrslíkið. Fjölmargar
dýrategundir koma fram í dýraskreyti norrænnar járnaldar, en sum oftar
en önnur. Þau eiga það þó almennt sammerkt að teljast til villidýra en ekki
til húsdýra. Því er áhugavert að samkvæmt Lotte Hedeager er hesturinn
eina húsdýrið sem talist getur myndefni skreytilistarinnar og birtist
reglulega ýmist í heild eða að hluta.41 Eins og Hedeager og f leiri hafa bent
á bendir margt til þess að dýraskreytið í norrænni skreytilist sé ekki „bara
skraut“ heldur hluti af merkingarbæru táknkerfi sem forkristin samfélög