Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2010, Qupperneq 202

ORÐ Í BELG UM ÍSLENSKA KUMLHESTINN OG UPPRUNA HANS 201
milli tegunda. Þetta á ekki síst við þar sem dýr birtast sem „blendingar“
(e. hybrid) – þar sem tegundir dýra eða jafnvel menn og dýr eru ofin saman
í eina mynd, eða einn einstakling. Þessar myndir falla illa að taminni
rökhugsun okkar í dag þar sem forsenda skilnings er almennt að færa
viðföngin í fyrirfram skilgreinda f lokka45, enda verður það erfitt þegar
um blendinga er að ræða. Hins vegar má ímynda sér að með því að skara
mörk hins „eðlilega“ eða náttúrulega á þennan hátt hafi miðlunarmætti
táknkerfisins (skreytilistarinnar) tekist að ná út fyrir einföld og augljós
hugrenningatengsl og í staðinn náð að fanga f lókinn veruleika, bæði
andlegan og veraldlegan.
Ótal f leiri dæmi mætti nefna um fjölbreyttar birtingarmyndir hestsins
í norrænum menningarheimi járnaldar. Hér skal þó staðar numið enda
aðeins ætlunin að draga fram mikilvægi hestsins á tímabilinu og hversu
fjölbreytt hlutverk hans var – bæði í veraldlegum og andlegum skilningi.
Hesturinn sem þungamiðja íslensks greftrunarsiðar
Ef f jöldi hesta í íslenskum kumlum er skoðaður í samhengi við það
sem hér hefur verið sagt er erfitt að líta á hann sem merkingarsnauða
undankomuleið. Vissulega þarf að vera til staðar ákveðinn fjöldi dýra til
þess að forsvaranlegt eða mögulegt sé að fórna þeim reglulega í grafir, en
af ofangreindu þarf það heldur ekki að koma á óvart að hesturinn og fórn
hans hafi orðið fyrir valinu sem eitt mikilvægasta tákn og verkfæri manna
við helgiathafnir eins og greftranir.
Dauðinn er óumf lýjanlegur hluti mannlegrar tilveru og markar
mikilvæg tímamót þar sem félagstengsl riðlast og nauðsynlegt er að treysta
eða hagga ríkjandi valdastrúktúrum innan samfélags. Þær athafnir sem
dauðanum fylgja og þau spor sem þær skilja eftir verður því að líta á
sem persónulega og félagslega mikilvæg og merkingarþrungin, en þar á
meðal er sá siður að leggja haugfé í grafir manna. Eins og gefur að skilja
getum við aldrei vitað hver hin raunverulegu tengsl milli hins greftraða
og haugfjárins eru. Haugféð getur hafa samanstaðið af hlutum sem hinn
látni átti og notaði í lifanda lífi, og þannig öðlast lífssögulegt gildi og
verið samofnir ímyndarsköpun hans eða hennar. Haugféð getur einnig
innihaldið gjafir til hins látna, frá eftirlifendum, e.t.v. til þess ætlaðar að
byggja eða treysta sambönd sem náðu út fyrir mörk lífs og dauða. Eins
gátu gripir sem lagðir voru í grafir verið hugsaðir sem nauðsynjar, tæki
og tól, til notkunar í næsta lífi. Hugsanlega hafa gripir og fórnardýr verið