Són - 01.01.2010, Side 10

ÞORGEIR SIGURÐSSON10
Vísuorðum með röð (1) og (2) má skipta í tvo hluta með stuðli og
skothendingu í báðum en þannig er ekki hægt að skipta vísuorðum
með röð (3).
Kuhn taldi að röðin í (3) kæmi aldrei fyrir en þó að það sé rétt,
þýðir það ekki að öll stök vísuorð skiptist í tvennt með skothendingu
og stuðli í hvorum hluta. Það sést á því að eins má halda því fram að
skil komi jafnan á eftir skothendingu og á undan stuðli en þá lenda
báðir stuðlarnir sömu megin í röð (2). Vísuorðum með stuðlum og
skothendingum eins og í röð (3) er ekki heldur hægt að skipta sam -
kvæmt þessari nýju tilgátu. Hún á það sameiginlegt með skiptingu
Kuhns að skilin koma á breytilegum stöðum í vísuorðum en ekki eftir
tiltekinn fjölda atkvæða og þau eru að því leyti ólík skilum á milli
vísu orða.
Til að komast hjá því að tala um skil í vísuorðum er hér sett fram
regla um að í dróttkvæðum hafi alltaf komið stuðull á milli skot -
hendinga. Til hægðarauka er þessi regla kölluð millireglan. Hún
leyf ir röð stuðla og skothendinga eins og í (1) þar sem einn stuðull er
á milli skothendinga og í (2) þar sem þeir eru tveir, en ekki eins og í
(3) þar sem stuðul vantar. Millireglan nær til vísuorða með einum
stuðli en slík vísuorð koma fyrir í tugdrápum.
Millireglan kann að virðast ólík öðrum bragreglum og efast má um
að skáldin og áheyrendur þeirra hafi getað heyrt að vísa, sem ekki
fylgdi reglunni, væri rangt kveðin. Það verður þó sennilegra ef því er
veitt eftirtekt að seinni skothendingunni fylgir jafnan ljóðstafur (þ.e.
höfuð stafur í upphafi næsta vísuorðs) og þess vegna mætti orða regl -
una þannig að báðum skothendingum hafi jafnan fylgt ljóðstafur.
Venja er að gera ráð fyrir þremur risum í hefbundnum dróttkvæð -
um vísuorðum. Þriðja risið var í næstsíðasta atkvæði vísuorðs og þar
var jafnan seinni skothendingin. Þess vegna er aðeins hægt að brjóta
milliregluna á einn hátt; með stuðlum í 1. og 2. risi og með skot -
hendingum í 2. og 3. risi.1 Í fyrsta hluta þessarar greinar verður sann -
reynt að slík vísuorð hafi ekki komið fyrir í fornum kvæðum. Í
1 Í hefðbundnum kvæðum eru skothendingar ekki aftar í vísuorði en í atkvæðastöðu
3 og 5 (risum 2 og 3). Þó eru til fáeinar vísur þar sem þær eru í atkvæðastöðu 4 og
5. Dæmi um slíkt er í hættinum stamhent hjá Snorra og í vísuorðunum „þá kreppi
guð gyðju“ eftir Þorvald víðförla, „stór fingum ben brynju“ eftir Gísla Súrsson og
í nokkrum vísum hjá Kormáki. Í þessum dæmum voru stuðlar einnig í 4. og 5.
stöðu, en dæmi með annarri stuðlasetningu eru: „es oxamat Ótum“ eftir Sighvat og
„syni Áleifs bauð síðan“ um Hákon Þórisfóstra eftir óþekktan höfund. Í öllum þess -
um dæmum er stuðull á milli skothendinga.