Són - 01.01.2010, Qupperneq 191

AF ÞRÁLÁTUM DAUÐA OG UPPRISUM FRAMÚRSTEFNUNNAR 191
jafngildir innlimun framúrstefnunnar í fræðaheiminn dauða hennar,
líkt og titill inn á riti Manns undirstrikar. Andspænis þessu gagnrýna
sjón arhorni má varpa fram þeirri spurningu hvort viðleitnin til að
drepa fram úrstefnuna ljái henni ekki einmitt þá byltingarkenndu orku
sem er nauðsynleg til að hún gagnist við gagnrýni á okkar eigin sam -
tíma. Hér komum við aftur að þverstæðunni sem einkennir hugmynd -
ina um framúrstefnu: yfirlýsingin um dauða hennar er leið til að halda
í henni lífi. Annað atriði vegur þó þyngra í þessu samhengi. Yfirlýs -
ingar fræðimanna um endalok framúrstefnunnar fela jafnan í sér gagn -
rýnið viðbragð við nýjum listhreyfingum, sem gera arfleifð framúr -
stefnunn ar að virkum og lifandi þætti í eigin starfsemi. Litið er á hina
fræðilegu umræðu og starfsemi nýrra framúrstefnuhreyfinga sem and-
stæða póla, þar sem unnið er með hefð framúrstefnunnar á ólíkum
forsendum. Þannig verður hið sögulega sjónarhorn að tæki til að hafna
framúr stefnu samtímans sem farsakenndri endurtekningu á hetjulegri
starf semi framúrstefnunnar á fyrri tímum.
Frjórri leið er að beina sjónum að þeim aðferðum sem nýjar
hreyfingar beita í úr vinnslu sinni á hefð framúrstefnunnar. Þessu mati
liggur til grundvallar sú forsenda, að notkun framúr stefnuhugtaksins
í greiningu á liststraumum samtímans hafi aðeins gildi ef horft er til
samræðu þeirra við hefð framúrstefnunnar. Að ræða um strauma í
samtímanum sem framúrstefnu felur í sér að þeir eru skoðaðir í ljósi
þeirr ar hefðar, í því skyni að varpa ljósi á samhengi, rof og sviptingar
í sögu framsækinnar listsköpunar frá upphafsárum tuttugustu aldar til
samtímans. Þegar rætt er um nýframúrstefnu er sjónum beint að
úrvinnslu nýrra hreyfinga á hefðinni, þar sem ýmist er sótt til hinnar
pólitísku víddar eða fagurfræðilegra aðferða og listrænnar tækni sem
finna má í verkum fyrri framúrstefnuhreyfinga – eða hvoru tveggja í
senn. Sjónarhornið krefst sögulega ígrundaðrar greiningar á birt -
ingarmyndum samræðunnar við hefð framúrstefn unn ar og þeim
aðferðum sem ólíkar hreyfingar beita við endursköp un sína á verk -
efni framúrstefnunnar á ólíkum tímum. Lykilatriði hinn ar sögulegu
umræðu snýr að grundvallarþverstæðu sem hefur fylgt hugmyndinni
um framúrstefnu frá endalokum heimsstyrjald arinnar síðari: framúr -
stefnan og digurbarkalegar yfirlýsingar hennar um endalok hefðar -
innar eru orðnar að hefð. Með hliðsjón af lýsingu Enzensbergers á
því hvernig framúrstefnan getur ekki orðið til fyrr en í sögulegu
endurliti má í raun fullyrða að þessi þversögn hafi fylgt framúrstefn -
unni allt frá upphafi: framúrstefnan verður til sem hefð og sem slík
kallar hún á endursköpun og gagnrýna úrvinnslu.