Peningamál - 01.03.2004, Blaðsíða 57

Á tímabilinu 1997-2001 fór vaxtamunur við
útlönd hækkandi en frá árslokum 2001 hefur hann
lækkað á ný og er hann um þessar mundir álíka mik-
ill og í upphafi tímabilsins. Þróun vaxtamunar við
útlönd getur tæplega verið eina skýringin á þeirri
aukningu erlendra skulda sem orðið hefur á síðustu
árum. Á hinn bóginn er líklegt að næmi fyrirtækja
fyrir vöxtum og vaxtamun hafi aukist samhliða sí-
aukinni opnun hagkerfisins, markaðsvæðingu og
samkeppni.
… og ýmsum kerfisbreytingum
Á síðustu árum hafa orðið margháttuð kaflaskil á
fjármálamarkaði. Kerfisbreytingar og nýbreytni í
þjónustu hafa haft tilhneigingu til að auka erlenda
skuldastöðu og breyta þeirri áhættu sem lánastofnan-
ir og þjóðarbúið búa við. Lánastofnanir, fyrirtæki og
heimili hafa beint og óbeint tekið erlendan gjaldeyri
inn í efnahagsreikninga sína í stað íslenskrar krónu.
Mikilvægt er að hafa í huga nokkrar breytingar
sem hafa átt sér stað á liðnum 5 árum og snúa að
bönkum og sparisjóðum:
1. Lánveitingar til erlendra aðila.
2. Fjárfesting í erlendum markaðsverðbréfum.
3. Útrás íslenskra banka með stofnun útibúa og
dótturfélaga erlendis.
4. Útrás íslenskra fyrirtækja með kaupum á erlend-
um fyrirtækjum en fjármögnun frá íslenskum
viðskiptabönkum.
5. Þátttaka íslenskra banka í sambankalánum með
erlendum bönkum.
6. Tilkoma fasteignafélaga og annarra eignarhalds-
félaga sem fjármagna sig að hluta til með erlend-
um lánum.
7. Eignarleigusamningar eru nú að meirihluta til
með erlendri fjármögnun.
8. Íbúðaveðlán boðin með gengisbindingu.
9. Lánshæfismat fyrir stærstu viðskiptabankana.
10. Aðgengi íslenskra banka að djúpum markaði fyrir
útgefnar skuldaviðurkenningar (MTN, ECP) í
skjóli lánshæfismats.
Afleiðingarnar eru ýmsar
Þessi þróun hefur þegar haft víðtækar afleiðingar.
Rúmt er um laust fé til gengisbundinna útlána og
gengisáhætta lántakenda fer vaxandi. Varðandi stjórn
peningamála og fjármálastöðugleika má m.a. nefna
að áhrif vaxtabreytinga Seðlabankans á heildarláns-
fjáreftirspurn verða minni en ella. Þetta á einkum við
gagnvart fyrirtækjum. Það gerir notkun peninga-
stjórnunar til sveiflujöfnunar torveldari. Möguleiki
peningastefnu til að ákvarða til lengdar verðbólgustig
í innlendri mynt breytist hins vegar ekki. Einnig er
vert að hafa í huga að úrræði Seðlabankans til lausa-
fjáraðstoðar verða takmarkaðri. Svigrúm bankans til
aðstoðar með lausafjárfyrirgreiðslu til lánastofnunar
sem ekki er í eiginfjárvanda er nánast án takmarkana
í íslenskum krónum en er verulega takmarkað ef
lausafjárvandinn birtist í erlendum gjaldeyri.
56 PENINGAMÁL 2004/1
1. Vaxtamunur 3 mánaða íslenskra ríkisvíxla og 3 mánaða ríkisvíxla helstu viðskiptalanda
veginna með sömu hlutföllum og í gengisvoginni. Heimildir: Reuters og Seðlabanki Íslands.
6 12 6 12 6 12 6 12 6 12 6 12 6 12
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Prósentur
Vaxtamunur1 (3 mánaða ríkisvíxlar
í lok júní og desember 1997-2003)
Mynd 4