Peningamál - 01.03.2004, Blaðsíða 69

verðbólgumarkmiðsbankar í ,,dulargervi“ (sjá t.d.
Bernanke o.fl., 1999).
Áhrifamiklir hagfræðingar í Bandaríkjunum, eins
og Ben Bernanke, Frederic Mishkin og Ted Truman,
hafa hvatt þarlend stjórnvöld til að taka upp formlegt
verðbólgumarkmið (sjá t.d. Bernanke o.fl., 1999, og
Truman, 2003).18 Þeir hafa lagt áherslu á að, þrátt
fyrir góðan árangur við stjórn peningamála í Banda-
ríkjunum á síðustu áratugum, sé mikilvægt að festa
þann árangur í sessi og skilgreina nýtt formlegt akk-
eri peningastefnunnar eftir að núverandi ,,akkeri“,
seðlabankastjórinn Alan Greenspan hverfur af vett-
vangi (sjá t.d. Mishkin, 2000b). Nokkrum sinnum
hefur verið lagt fram frumvarp á þingi til breytinga á
lögum um seðlabankann með það fyrir augum að
taka upp verðbólgumarkmið en í öll skiptin hefur
frumvarpið dagað upp í nefnd. Nokkur umræða hef-
ur einnig verið innan peningamálaráðs seðlabankans
á síðustu árum en án þess að niðurstaða hafi fengist.
Evrópski seðlabankinn og sá japanski hafa jafn-
framt verið hvattir til að breyta núverandi fyrirkomu-
lagi peningamála og taka upp verðbólgumarkmið. Sá
fyrrnefndi hefur verið hvattur til að leggja af annan
meginþátt peningastefnunnar, þ.e. peningamagns-
markmið sitt, og leggja áherslu á seinni þáttinn,
markmiðið um að halda verðbólgu nálægt 2%. Hinn
síðarnefndi hefur verið hvattur til að taka upp
verðbólgumarkmið sem lið í baráttunni við viðvar-
andi verðhjöðnun og samdráttarsýki í japanska hag-
kerfinu.
Erfitt er að leggja mat á líkur þess hvort eitthvert
þessara stóru hagkerfa taki upp verðbólgumarkmið á
næstu árum og hvort hagstjórn myndi batna í
kjölfarið. Þó virðist líklegt að gagnsæi peningastefn-
unnar myndi aukast í öllum tilvikum og jafnvel
einnig skilvirkni og skilningur á hlutverki peninga-
stefnunnar í almennri hagstjórn. Þetta er þó misjafnt
eftir því hvaða ríki er verið að tala um. Mjög líklegt
er að stjórn peningamála batni töluvert í Japan og
jafnvel eitthvað á evrusvæðinu en það er síður aug-
ljóst fyrir Bandaríkin sem hafa almennt náð góðum
árangri á undanförnum árum.
4. Mismunandi fyrirkomulag verðbólgu-
markmiðs
Þrátt fyrir þau almennu einkenni peningastefnu með
verðbólgumarkmiði sem lýst er hér að framan er nán-
ari útfærsla á fyrirkomulagi stefnunnar og lagalegum
ramma hennar margbreytileg og hefur einnig tekið
ýmsum breytingum í tímans rás. Misjafnt er hversu
langt ríkin hafa gengið í að formfesta áðurnefnd ein-
kenni peningastefnu með verðbólgumarkmiði en þeir
bankar virðast hafa gengið lengst sem verst urðu úti í
baráttunni við verðbólgu og höfðu minnstan trú-
verðugleika. Í þessum tilvikum hefur lögum seðla-
bankanna gjarnan verið breytt áður en verðbólgumark-
miðið var tekið upp. Hinir sem meiri trúverðugleika
höfðu gengu skemur í lögformlegri bindingu stefnunn-
ar þótt því fari fjarri að rammi stefnunnar byggist að
einhverju leyti á veikari grunni í þeim ríkjum.
4.1. Lagalegur rammi verðbólgumarkmiðs
Eins og kemur fram í yfirlitsgrein höfundar í Pen-
ingamálum, 2000/4, hefur löggjöf seðlabanka víða
um heim tekið miklum breytingum á síðustu árum
með það fyrir augum að auka sjálfstæði seðlabank-
anna til að taka ákvarðanir er varða peningastefnuna
án íhlutunar ríkisstjórnar eða einstakra ráðherra.
Þegar lagt er mat á sjálfstæði seðlabanka hefur eink-
um verið horft til fimm þátta: hversu mikla áherslu
löggjöf bankans leggur á verðstöðugleika sem megin-
markmið peningastefnunnar, hversu mikið aðgengi
ríkissjóður hefur að fjármögnun í seðlabankanum,
hversu mikið sjálfstæði bankinn hefur til að taka
ákvarðanir til að ná settu markmiði, hversu mikið
bankinn hefur um hið endanlega markmið að segja og
hversu langur ráðningartími seðlabankastjóra er.
Eins og sjá má í töflu 4 er verðstöðugleiki megin-
markmið peningastefnunnar meðal verðbólgumark-
miðsríkjanna í langflestum tilvikum. Annaðhvort er
hann tilgreindur sem eina markmið peningastefnunn-
ar eða tilgreindur sem það markmið sem hefur for-
gang, komi upp togstreita milli þess og annarra
markmiða sem lög bankans tilgreina. Þetta er í sam-
ræmi við þróun löggjafar seðlabanka víða um heim á
síðustu árum.
68 PENINGAMÁL 2004/1
18. Bernanke var áður prófessor við Princeton-háskóla en er nú í peninga-
málaráði bandaríska seðlabankans. Mishkin er prófessor við Columbia-
háskóla og fyrrverandi yfirmaður rannsóknardeildar útibús bandaríska
seðlabankans í New York. Truman starfaði áður í bandaríska fjár-
málaráðuneytinu og var framkvæmdastjóri alþjóðadeildar í höfuð-
stöðvum bandaríska seðlabankans áður en hann varð rannsóknarfélagi
við rannsóknarstofnunina Institute for International Economics. Þeir
hafa hvatt alla þrjá seðlabankana til að taka upp verðbólgumarkmið og
Truman hefur hvatt þá til að vera samstíga í þeirri ákvörðun.