Peningamál - 01.03.2004, Blaðsíða 101

unni til 70 ára aldurs með viðbótarréttindum. Rétt-
indareglurnar í einkageiranum og nýju kerfi opin-
berra starfsmanna eru hins vegar hlutlausar gagnvart
þessu vali.
Það er yfirleitt marktækur munur milli sjóða með
ábyrgð atvinnurekenda og annarra lífeyrissjóða
varðandi iðgjöld og réttindi og einnig varðandi það
hver ber þá áhættu sem starfsemi sjóðanna fylgir.
Sjóðir með ábyrgð eru undanþegnir kröfunni um fulla
sjóðsöfnun. Aðeins ríkið, sveitarfélög og bankar
mega veita lífeyrissjóðum slíka ábyrgð. Full
sjóðsöfnun verður síðan reglan fyrir alla í framtíðinni
þegar eldri kerfi opinberra starfsmanna og annarra
deyja út. En þar sem Lífeyrissjóður starfsmanna rík-
isins, svo að dæmi sé tekið, er byggður á skilgreind-
um réttindum er það launagreiðandinn sem ber ávöxt-
unaráhættuna og iðgjöld til sjóðsins verða í raun
breytileg.
Réttindi venjulegra sjóða í einkageiranum munu
þegar öllu er á botninn hvolft ráðast af ávöxtun sjóð-
anna, sem getur verið breytileg á milli sjóða. Ávöxt-
unaráhættan er því borin sameiginlega af sjóð-
félögunum. Ennfremur fela réttindareglur sjóðanna í
sér töluverða áhættudreifingu og samtryggingu
meðal sjóðfélaganna og vissa tekjujöfnun. Sjóðirnir
eru því ekki tryggingarfræðilega hlutlausir. Í raun
hefur iðgjaldahlutfallið verið tiltölulega stöðugt en
réttindum hefur öðru hverju verið breytt með beinu
eða óbeinu samþykki sjóðfélaga. Sjóðirnir byggjast
því hvorki að fullu á föstum skilgreindum réttindum
né föstum skilgreindum iðgjöldum heldur eru þeir
nokkurs konar blanda af þessu tvennu. Að sumu leyti
verður áhættuumhverfi sjóðfélaganna betra en í
hreinum „sjóðum skilgreindra iðgjalda” á sama tíma
og áhættan er minni fyrir launagreiðendur en raunin
er varðandi hreina „sjóði skilgreindra réttinda“.
En hvað má hinn dæmigerði sjóðfélagi búast við
að fá í lífeyri frá sjóðunum? Að gefnum raunhæfum
forsendum hefur verið metið að búast megi við að sá
sem fer á eftirlaun 69 ára muni fá 50-60% af launa-
tekjum þeirra sem þá verða fullstarfandi.4 Að við-
bættum grunnlífeyri almannatrygginga fer hlutfallið í
60-70%.
Valkvæður lífeyrissparnaður
Margir munu bæta við lífeyri frá skylduaðildar-
sjóðum með valkvæðum lífeyrissparnaði. Löggjöf
um skattahvata vegna valkvæðs lífeyrissparnaðar
kom ekki til fyrr en 1998 og var það hluti af almenn-
um umbótum á lífeyriskerfinu. Skattahvatarnir hafa
verið auknir síðan. Launafólk hefur heimild til að
draga frá skattskyldum tekjum sínum allt að 4%
framlag til viðurkenndra séreignarsjóða. Atvinnurek-
endur leggja ávallt fram 1%, mæta 1% í viðbót frá
starfsmanni og 0,1% til viðbótar fyrir hvert 1% sem
starfsmaður leggur fram. Heildarframlag til valkvæðs
lífeyrissparnaðar getur því orðið allt að 6,4% hjá
þeim sem hafa ákveðið að greiða sjálfir 4% framlag
til séreignarlífeyrissparnaðar. Þessi sparnaður er að
mestu leyti í formi séreignarsparnaðar hjá aðilum
sem fjármálaráðuneytið hefur samþykkt. Lífeyris-
sparnaðurinn er bundinn til 60 ára aldurs og greiðist í
jöfnum skrefum á að minnsta kosti sjö ára tímabili.
Skattahvatningin hefur reynst mjög virk. Áætlað
er að á árinu 2001 hafi 43% þeirra sem voru virkir á
vinnumarkaði greitt til slíks séreignarsparnaðarkerf-
is. Lífeyriseignir í þriðju stoð lífeyriskerfisins hafa
því aukist verulega og náðu 7½% af landsframleiðslu
í árslok 2002. Megnið er í vörslu lífeyrissjóða, eða
85%, en hlutur banka, tryggingarfélaga og annarra
hefur aukist umtalsvert á síðustu árum en hann var
enginn í árslok 1997. Lífeyriseignir í heild, þ.e. bæði
í annarri og þriðju stoð lífeyriskerfisins, námu nálægt
90% af landsframleiðslu í árslok 2002.
100 PENINGAMÁL 2004/1
Mynd 5
1980 1985 1990 1995 2000
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5
4.0
% af VLF
35
40
45
50
55
hlutfall (%)
Lífeyrisgreiðslur og lífeyrisbyrði
1980-2002
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Lífeyrisbyrði (hægri ás)
Lífeyrisgreiðslur lífeyrissjóða
(vinstri ás)
Lífeyrisgreiðslur
almannatrygginga (vinstri ás)
4. Sjá Guðmundur Guðmundsson (2000), áður ívitnað.