Peningamál - 01.03.2004, Blaðsíða 71

Athyglisvert er að þau tvö ríki þar sem verð-
stöðugleiki er ekki skýrt skilgreint meginmarkmið
peningastefnunnar í löggjöf seðlabankanna hafa þrátt
fyrir það náð ágætum árangri við að tryggja verð-
stöðugleika. Það gæti bent til þess að skýr skilningur
á forgangsröðun peningastefnunnar sé mikilvægari
fyrir árangur hennar en nákvæmt orðalag löggjafar-
innar (sjá einnig Truman, 2003). Það kallar þó enn
frekar á það að seðlabankinn hafi stuðning annarra
stjórnvalda í túlkun sinni á löggjöf bankans.
Tafla 4 sýnir einnig að í flestum tilvikum er að-
gangur ríkissjóðs að beinni fjármögnun í seðlabanka
annaðhvort formlega óheimill eða mjög takmarkaður
enda myndi slíkur aðgangur draga mjög úr getu
seðlabankans til að beita peningastefnunni með sjálf-
stæðum og skilvirkum hætti. Í nokkrum ríkjum eru
engin slík ákvæði í lögum seðlabankanna en þá ríkir
ávallt gagnkvæmur skilningur á því að slíkur aðgang-
ur sé ekki nýttur.19
Í ljósi þess hve mikilvægt þykir að seðlabankinn
hafi fullt sjálfstæði til að ákvarða peningastefnuna án
íhlutunar stjórnvalda (sjá t.d. grein höfundar í Pen-
ingamálum, 2000/4, og Sterne, 2002) kemur ekki á
óvart að löggjöf nánast allra bankanna kveður á um
fullt tækjasjálfstæði til handa seðlabönkunum. Í sum-
um tilvikum eru þó ákvæði í lögum um að ríkisstjórn
geti breytt ákvörðun bankans (við misvel skilgreind-
ar aðstæður) en þá þarf það að gerast fyrir opnum
tjöldum með tilheyrandi pólitískum kostnaði. Sá
seðlabanki sem hefur minnst lagalegt tækjasjálfstæði
í ríkjahópnum er hins vegar Noregsbanki og hafa
núverandi lög t.d. verið gagnrýnd af Svensson o.fl.
(2002).
Meiri breytileiki er hins vegar á markmiðssjálf-
stæði bankanna sem er í takt við mismunandi skoðan-
ir fræðimanna á réttmæti slíks sjálfstæðis (sjá t.d.
Fischer, 1994). Í Sterne (2002) kemur reyndar fram að
skoðanir seðlabanka á verðbólgumarkmiði um mikil-
vægi markmiðssjálfstæðis voru mismunandi eftir því
hvort verðbólga var nálægt markmiðinu eða hvort
þeir voru enn í miðju aðlögunarferli að lítilli
verðbólgu. Hjá þeim sem þegar höfðu fest litla
verðbólgu í sessi var almennt talið jákvætt að ríkis-
stjórn ætti hlut í ákvörðun markmiðs peningastefn-
unnar þar sem það yki trúverðugleika markmiðsins og
drægi úr líkum á að óvarleg ríkisfjármálastefna græfi
undan markmiðinu. Þeir verðbólgumarkmiðsbankar
sem enn voru í aðlögunarferlinu töldu hins vegar
markmiðssjálfstæði mikilvægt þar sem það drægi úr
líkum á að ríkisstjórn tefði verðbólguhjöðnunarferlið
um of. Eins og sjá má í töflu 4 koma í flestum tilvik-
um bæði seðlabankinn og ríkisstjórn að ákvörðun
meginmarkmiðsins, þótt augljóslega sé það endanleg
ákvörðun ríkisstjórnar í öllum þessum tilfellum.20
Að lokum sýnir taflan að í flestum tilvikum er
ráðningartími seðlabankastjóra lengri en fimm ár og
því sem mest úr takti við hinn pólitíska tíðahring
kosninga. Ráðningartíminn er jafnframt almennt séð
með því lengsta sem þekkist meðal seðlabanka (sjá
grein höfundar í Peningamálum, 2000/4).
4.2. Útfærsla verðbólgumarkmiðs
Peningastefna með formlegu verðbólgumarkmiði
krefst úrlausnar á ýmsum tæknilegum álitaefnum.
Skilgreina þarf hið tölulega markmið og viðmiðun
við verðvísitölu. Einnig þarf að ákveða við hvaða
tímabil á að miða og hvernig skuli bregðast við ef
verðbólgumarkmiðinu er ekki náð. Ef verðbólga er
við kerfisbreytinguna yfir því sem talið er samrýmast
verðstöðugleika þarf jafnframt að skilgreina aðlög-
unarferli að langtímamarkmiðinu. Við allar þessar
ákvarðanir þarf einnig að tryggja að stefnan sé
trúverðug og gagnsæ en jafnframt að sveigjanleiki
hennar sé ekki heftur um of. Eins og sjá má í töflu 5
hafa seðlabankarnir farið margvíslegar leiðir við að
leysa úr þessum álitaefnum.
Þegar kemur að vali viðmiðunarvísitölu togast á
tvö sjónarmið (sjá t.d. umfjöllun í grein höfundar í
Peningamálum, 2002/4). Notkun almennrar vísitölu
neysluverðs hefur þann kost að vera besti fáanlegi
mælikvarðinn á þróun almenns framfærslukostnaðar,
auk þess að vera sá verðlagsmælikvarði sem almenn-
ingur þekkir best. Vandamálið er hins vegar að slík
vísitala inniheldur ýmsa liði sem sveiflast mikið og
eru jafnvel utan áhrifasviðs peningastefnunnar.
Verðlagsvísitala sem undanskilur slíka liði ætti að
70 PENINGAMÁL 2004/1
19. T.d. gefa Fry o.fl. (2000) þessum ríkjum fulla einkunn fyrir takmörkun
á fjármögnun ríkissjóðs í seðlabanka þrátt fyrir að engin bein laga-
ákvæði kveði á um það. Slíkt tíðkast einfaldlega ekki í þessum ríkjum.
20. Hið sama má í raun einnig segja um þá sex seðlabanka sem setja sér
endanlegt markmið sjálfir. Ríkisstjórn gæti einfaldlega breytt löggjöf
bankans og þannig ógilt ákvörðun bankans þótt það sé augljóslega
erfiðara og lengra ferli en þegar hún kemur að ákvörðuninni með bein-
um hætti.