Peningamál - 01.03.2006, Blaðsíða 36

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
6
•
1
36
Atvinnuþátttaka var svipuð árið 2005 og árið 2003 eða um
82%.2 Hún var þó minni en i síðustu uppsveiflu árin 2000 og 2001,
þegar hún var mest 83,5%. Munurinn er þó töluvert meiri ef ein-
ungis er miðað við fyrsta og síðasta fjórðung áranna 2003-2005.3 Á
þetta við um alla aldurshópa, en þó sérstaklega sveigjanlegasta hluta
vinnuaflsins, þ.e.a.s. yngsta aldurshópinn, 16-24 ára. Í síðustu upp-
sveiflu varð atvinnuþátttaka hans mest rúmlega 79% árið 2000. Hún
minnkaði síðan hratt þegar dró úr vinnuaflseftirspurn og varð minnst
65,3% árið 2004. Árið 2005 jókst atvinnuþátttaka þessa aldurshóps
aftur í 71,5%. Svipaða sögu er að segja um meðalvinnutíma.
Framlag búferlaflutninga Íslendinga til og frá landinu er einnig
töluvert. Að meðaltali hafa fleiri Íslendingar flutt til útlanda en til
landsins, en útstreymið snúist tímabundið við í hámarki hagsveifln-
anna. Áhrif þess á vinnuaflið eru nú svipuð og í síðustu uppsveiflu.
... og þanþol hans hefur aukist
Í síðustu tveimur uppsveiflum og einkum í þeirri sem nú stendur yfir
hefur þáttur erlendra ríkisborgara aukist.4 Erlendum ríkisborgurum
fjölgaði reyndar einnig þegar samdráttur var í efnahagslífinu, eins og
t.d. á árinu 2002, en mun meira á uppgangstímum.
Útgáfa nýrra atvinnuleyfa og framlenging eldri leyfa jókst
verulega á haustmánuðum 2005. Fjölgun atvinnuleyfa endurspeglar
eflaust mestmegnis aukna eftirspurn eftir vinnuafli, en nýtt verklag
við afgreiðslu atvinnuleyfa ríkisborgara nýju aðildarríkja EES frá og
með september 2005 hefur líklega einnig haft áhrif. Um 4.300 ný
atvinnuleyfi voru gefin út á árinu 2005. Er það þreföldun frá árinu
2004 og tvisvar sinnum fleiri leyfi en voru gefin út árið 2000 þegar
útgáfa atvinnuleyfa náði hámarki í síðustu uppsveiflu.
Samkvæmt áætlun Vinnumálastofnunar voru rúmlega 70%
þeirra sem störfuðu við stóriðju- og virkjanaframkvæmdir í lok árs 2005
erlendir ríkisborgarar. Gert er ráð fyrir töluverðri útgáfu atvinnuleyfa í
ár vegna framkvæmda við ál- og orkuver, en að tilefni þeirra færist frá
Kárahnjúkum á Reyðarfjörð og suðvesturhorn landsins.5
Vinnuaflseftirspurn á enn eftir að aukast
Niðurstöður könnunar meðal 400 stærstu fyrirtækja landsins benda til
þess að vinnuaflseftirspurn eigi enn eftir að aukast töluvert.6 Nú vilja
fleiri fyrirtæki fjölga starfsfólki næstu sex mánuði en í sambærilegri
könnun í október 2005, eða tæplega helmingur, og helmingi færri
fyrirtæki vilja fækka starfsfólki. Þetta á bæði við um fyrirtæki á höf-
uðborgarsvæðinu og á landsbyggðinni. Töluvert virðist hafa dregið úr
þörf fyrirtækja á landsbyggðinni til að fækka starfsmönnum. Í október
2. Árið 2003 var fyrsta ár samfelldrar vinnumarkaðskönnunar.
3. Sjá umfjöllun um breytingar á framkvæmd vinnumarkaðskönnunar Hagstofu Íslands og
niðurstöður hennar eftir ársfjórðungum í Peningamálum 2004/2.
4. Þeir sem flytja til og frá landinu gera það ekki einungis í atvinnuskyni, en sambandið milli
hagsveiflunnar og flutninga fólks bæði íslenskra og erlendra ríkisborgara til og frá landinu
er sterkt (sjá mynd VI-6).
5. Fjöldatölur eru þó líklegast nokkurt ofmat á því hve mikið vinnumagn hefur bæst við inn-
lent þar sem atvinnuleyfi eru yfirleitt bundin við styttra tímabil en eitt ár. T.d. hafa flest
atvinnuleyfi fyrir erlenda starfsmenn við Kárahnjúka verið til sex mánaða. Við það bætist
að nokkuð hefur verið um það að erlendir starfsmenn vinni ekki allan leyfistímann.
6. Könnunin var gerð af Gallup í febrúar sl. fyrir Seðlabanka Íslands, fjármálaráðuneyti og
Samtök atvinnulífsins.
60
65
70
75
80
85
90
95
‘05‘04‘03‘02‘01‘00‘99‘98‘97‘96‘95‘94‘93‘92‘91
Mynd VI-4
Atvinnuþátttaka 1991 - 2005
Allir, 16-74 ára
16-24 ára
16-24 ára (fyrsta og fjórða ársfjórðung)
25-54 ára
55-74 ára
% af mannafla
Heimild: Hagstofa Íslands.
30
35
40
45
50
‘05‘04‘03‘02‘01‘00‘99‘98‘97‘96‘95‘94‘93‘92‘91
Heimild: Hagstofa Íslands.
Mynd VI-5
Meðalvinnutími 1991 - 2005
Klst. á viku
Allir, 16-74 ára
16-24 ára
16-24 ára (fyrsta og fjórða ársfjórðung)
25-54 ára
55-74 ára
-1,5
-1,0
-0,5
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
5
6
200520001995199019851980
Atvinnuleysi (h. ás)
Erlendir ríkisborgarar (v. ás)
Íslenskir ríkisborgarar (v. ás)
Alls (v. ás)
Mynd VI-6
Aðfluttir umfram brottfluttna til landsins og
atvinnuleysi 1980 - 2005
% af vinnuafli % af vinnuafli
Heimildir: Hagstofa Íslands, Vinnumálastofnun.