Peningamál - 01.03.2006, Side 40

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
6
•
1
40
Árið 2002 varð nokkur afgangur á utanríkisviðskiptum. Árið
2003 hófust framkvæmdir við virkjanir og einkavæðingu bankanna.
Því er eðlilegt að nota árið 2002 sem grunnár við athugun á fram-
lagi aukinnar fjármunamyndunar og minni þjóðhagslegs sparnaðar til
myndunar viðskiptahallans. Breyting viðskiptajafnaðar á þessu tímabili
samsvarar 17,7% af landsframleiðslu. Þar af skýrast 11,3% af aukinni
fjármunamyndun, en 6,5% af minni þjóðhagslegum sparnaði. Í sam-
anburði við viðskiptahallann sem myndaðist á árunum 1995-2000
skýrist hlutfallslega stærri hluti hallans því af aukinni fjármunamyndun,
en hallinn er jafnframt mun meiri. Þjóðhagslegur sparnaður hefur hins
vegar rýrnað meira á síðustu þremur árum en á fimm ára tímabilinu
1995-2000. Þetta segir þó ekki alla söguna, því að ekki er öll fjárfest-
ing útflutningsskapandi. Íbúðafjárfesting hefur t.d. aukist meira á und-
anförnum árum en í síðustu uppsveiflu. Áætlað er að hún hafi numið
tæplega 6% af landsframleiðslu á sl. ári og hefur hlutfallið hækkað
á hverju ári frá árinu 1999, þegar fjármunamyndun í íbúðarhúsnæði
nam aðeins 3½% af landsframleiðslu.
Innflutningur neysluvöru hefur aukist hratt á þessu hallaskeiði
Innflutningur neysluvöru, einkum varanlegrar neysluvöru, er næmur
fyrir tekju- og gengisþróun. Aukningin hefur verið sérstaklega mikil
á þessu hallaskeiði, ekki síst á síðasta ári. Fjöldi innfluttra fólksbíla
jókst t.d. um rúmlega helming árið 2005. Innflutningur heimilistækja
jókst um fjórðung og innflutningur annarra varanlegra neysluvara um
tæplega fjórðung. Hlutfall innfluttrar varanlegrar neysluvöru af lands-
framleiðslu varð hærra í fyrra en á síðasta viðskiptahallaskeiði, eða
rúmlega 5½%. Frá árinu 2002 skýrir aukinn innflutningur varanlegrar
neysluvöru hallamyndun sem nemur 2,2% af landsframleiðslu. Þá
skýrir aukin neysla Íslendinga erlendis rúmlega 1% af landsframleiðslu
og aukinn eldsneytisinnflutningur innan við 1%.
Að óbreyttu gengi og vöxtum yrði umtalsverður halli enn til
staðar árið 2007 en aðlögun gæti orðið hraðari
Hvaða ályktun er hægt að draga af ofangreindum tölum um líklega
þróun viðskiptahallans á næstu árum? Ekki er óeðlilegt að horfa til
áranna 2001 og 2002, sem var tímabil nokkuð harkalegrar aðlögunar
í kjölfar hallatímabilsins árin 1998-2000.3 Gengi krónunnar lækkaði
þá um tæplega 30% frá vori 2000 til nóvember 2001, verðbólga varð
9,4% í byrjun árs 2002 og þjóðarútgjöld voru 6% lægri árið 2002
en árið 2000. Vísbendingar eru um að aðlögunarþörfin sé öllu meiri
núna.4 Viðskiptahallinn er töluvert meiri og hækkun erlendra vaxta
myndi auka á hallann og gera kröfu um enn meiri aðlögun. Á móti
kemur að hlutur útflutningsskapandi fjárfestingar er stærri.
3. Sjá Arnór Sighvatsson, „Myndun og hjöðnun viðskiptahalla árin 1998-2002“, Peningamál
2003/1, bls. 72-94.
4. Viðskiptahallinn náði hámarki árið 2000 þegar hann stóð í rúmlega 10% af landsframleiðslu
en árið 2002 var hann horfinn að fullu og gott betur. Það ár var viðskiptajöfnuður jákvæður
um sem nam 1½% af landsframleiðslu. Vegna þess að horfið var frá fastgengisstefnu
snemma á árinu 2001 er hugsanlegt að aðlögunin í kjölfar núverandi hallaskeiðs verði
töluvert öðruvísi.
Mynd VII-6
Þjóðhagslegur sparnaður sem hlutfall
af VLF 1990 - 2005
% af VLF
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
‘04‘02‘00‘98‘96‘94‘92‘90
Mynd VII-7
Innflutningur varanlegra neysluvara sem
hlutfall af VLF 1999 - 20051
% af VLF
1. Innflutningur hálfvaranlegra neysluvara er meðtalinn.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
0
1
2
3
4
5
6
2005200420032002200120001999