Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2000, Side 43

Skarphéðinn G. Þórisson
Hreindýr
Saga þeirra og nýting til 1954
/d
Grein þessi fjallar um hreindýr og
hreindýraveiðar á íslandi. Fyrst er
sagt frá innflutningi hreindýra til
landsins og hugmyndum manna um not af
þeim og flutningi á milli landshluta. Síðan
er rakin saga hreindýra á íslandi og fjallað
almennt um lifnaðarhætti þeirra. Þá er litið
nánar á hreindýraveiðar á Reykjanesskaga
og í Þingeyjar- og Múlasýslum til 1954. Að
lokum er fjallað almennt um nytjar af
dýrunum frá upphafi.
Innflutningur hreindýra
Páll Vídalín (1667-1727) var líklega sá
fyrsti er hreyfði hugmyndinni um innflutn-
ing hreindýra. Árið 1699 skrifaði hann að
selja ætti hesta úr landi en kaupa fyrir hagn-
aðinn hreindýr í Finnmörku og flytja þau til
Islands í tilraunaskyni.1
Hreindýr voru flutt fjórum sinnum til
Islands á árunum 1771-1787 (sjá mynd á
næstu bls.) og var markmiðið að efla
íslenskan landbúnað. I konunglegri tilskip-
an um flutning hreindýra til íslands frá 18.
apríl 1787 var gert ráð fyrir að Samafjöl-
Tarfur austan Þrælaháls áfengitíma í haust en þá
eru þeir óœtir. Ljósm. SGÞ.
1 Páll Vídalín, 1768. Deo, regi, patria, 140-143.
2Tíminn 1927. 11 (11), 43.
skylda frá Finnmörku flyttist til landsins til
þess að kenna Islendingum hreindýraeldi.
Horfið var síðan frá þessari hugmynd, þar
sem talið var að skilyrði skorti til hjarð-
mennsku á Islandi.
Árið 1927 sótti Kristófer Ólafsson frá
Kalmanstungu um styrk til Alþingis í því
skyni að stofna til hreindýrabúskapar.
Hugðist hann flytja til landsins 50 hreindýr
frá Noregi en ekkert varð af því.2 Árið
1947 var þessu máli hreyft að nýju en þá
fékk Landbúnaðarráðuneytið Samafógeta
til að kanna möguleika á hreindýrabúskapi
á Islandi. Ferðaðist hann um landið og taldi
víða góð skilyrði fyrir búskap með
hreindýr. Árið eftir barst bréf frá sænskum
Sama sem fór fram á að flytja tamin
hreindýr til landsins og stunda hrein-
dýrabúskap en beiðni hans var synjað.
Á þessari öld hefur nokkrum sinnum
komið til umræðu að flytja hreindýr frá
Austurlandi til annarra landshluta. Þegar
mæðiveikin herjaði kom fram sú hugmynd
að heppilegast væri að koma upp tömdum
hreindýrahjörðum á mæðiveikisvæðunum
er gætu sums staðar kornið í stað fjár-
stofnsins en einnig staðið samhliða sauð-
41