Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2000, Qupperneq 46

Múlaþing
Hreindýrin voru bundin við Fnjóska-
dalsafrétt fram að 1822 en það ár var mjög
harður vetur á Norðurlandi. Talið var að
mörg hreindýr hefði fallið um veturinn en
önnur leitað austur á bóginn. Eftir þetta
sáust hreindýr aðeins tvisvar svo vitað sé í
Fnjóskadal, 1835 og 1855 í Timburvalladal.8
Upp úr þriðja tug 19. aldar voru hrein-
dýrin bundin við svæðið norðan og norð-
austan Mývatns út Reykjaheiði en komu oft
á vetrum niður í Mývatnssveit og Keldu-
hverfi. Þessi dýr hafa líklega orðið flest um
1850 en þá var giskað á að allt að 1000 dýr
væru á Reykjaheiði. Talið er líklegt að
dýrin hafi lagt undir sig Melrakkasléttu,
heiðar upp af Þistilfirði og Langanesheiðar
á árunum 1830-1840.9 Fjöldi dýra var á
Búrfells- og Sléttuheiði fram til 1860.10
Eftir miðja 19. öldina fækkaði dýrunum
stöðugt og síðast var aðeins vitað um smá-
hóp sem hélt sig við Hágöng norðvestan
Kröflu en hann hvarf 1936 og þótti mörgum
líklegt að hann hefði rásað í suðaustur og
samlagast dýrunum í Múlasýslum.* 11
Árið 1787 var 35 hreindýrum sleppt á
land í Vopnafirði og er talið að þeim hafi
fjölgað ört. Virðast þau fljótlega hafa fund-
ið ákjósalega sumarhaga við norðaustur-
jaðar Vatnajökuls en á vetrum leitað út á
heiðarnar. Engar heimildir eru til um þau í
Vopnafirði frá þessum árum og í lýsingu
Hofssóknar frá 1840 segir að þar gangi ekki
hreindýr.12
Þegar hreindýmnum fjölgaði dreifðust
þau um hálendi Austurlands, um afrétti
Jökuldals- og Fljótdalshrepps og um há-
lendið upp af Suðurfjörðum allt að Jökulsá í
Lóni. Hefur útbreiðsla dýranna verið bundin
að mestu við fyrrgreind svæði til þessa dags
(sjá mynd hér að framan). Talið er líklegt að
þau hafí verið flest um miðja 19. öldina.
Eftir það virðist fjöldi dýranna hafa sveiflast
allmikið enda vom oft harðir vetur. Nær
samfellt góðæri var á Austurlandi árin 1837-
1858 en næstu tólf ár á eftir voru harðindi og
stórskaðaveður tíð.13 Sumir töldu að hrein-
dýr hefðu stráfallið veturinn 1880-1881 svo
að aðeins örfá dýr væm eftir.14 Hreindýra-
skyttan Elías Jónsson bóndi á Aðalbóli í
Hrafnkelsdal taldi að hreindýrin hefðu verið
flest á Vesturöræfum um 1886 og þá 700-
1000 dýr en um aldamótin aðeins um 150
dýr eftir.15 Á síðasta áratug 19. aldar var
talið að allmörg dýr væm á Breiðdalsheiði en
þau hurfu rétt fyrir aldamótin.16
Fyrstu áratugi þessarar aldar fjölgaði
hreindýmnum lítið og ekki að ráði fyrr en
um 1920 og næstu ár og töldu þeir sem best
þekktu til að hreindýrin hefðu flest orðið
400-600 á þessum tíma. Árið 1936 töldu
Fljótsdælingar sem gengu Kringilsárrana í
eftirleit að aðeins væru um 40 dýr eftir.17 í
ágúst 1933 ferðaðist Pálmi Hannesson um
Kringilsárrana og sá þar um 40 hreindýr og
taldi að ekki væru fleiri en 80-100 dýr eftir.18
8Þorvaldur Thoroddsen, 1911. Lýsing íslands II, 457.
9Sami, 459-460.
10Guðmundur Þorsteinsson, 1954. Baðstofuhjal. Tíminn 38 (226), 4-5.
11 Helgi Valtvsson, 1945. Á hreindýrasládum, 129-132.
12Guttormur Þorsteinsson, 1947. Lýsing Hofssóknar í Vopnafirði 1840. Austurland. Safn austfirskra frœða I, 91.
13Halldór Stefánsson, 1952. Þættir úr sögu Austurlands á 19. öld. Austurland. Safn austfirskra frœða IV, 74-78.
14/lIþingislídindi 1927 B, 295-296.
15Bruun, Daniel, 1927. Det öde egne nordfor Vatna-jökull I, 42-43.
16Helgi Valtýsson, 1945. Á hreindýraslúdwn, 136-145.
17Benedikt Gíslason, 1937. Hreindýrin. Framsókn 5(9), 3.
44