Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2000, Qupperneq 102

Múlaþing
eftirminnilegt orðtak í Hrafnkels sögu
kemur einnig fyrir í Alexanders sögu en
hvergi annars staðar hérlendis að fornu.
Þegar Þorbjörn gamli biður Bjarna bróður
sinn liðveislu eftir sonarvíg fær hann heldur
kuldalegt svar: „En þó að vér stýrim pen-
ingum nokkrum þá megum vér eigi ætla oss
að deila af kappi við Hrafnkel, og er það
satt er mælt er að svinnur er sá er sig kann.
Hefir Hrafnkell þá menn í málaferlum lúið
að meira bein hafa í hendi haft en vér.
Sýnist mér þú vitlítill við hafa orðið er þú
hefir svo góður vistum neitað. Vil eg mér
hér öngu af skipta.“ Rétt er að minnast þess
að spakmælið Svinnur er sá er sig kann er
komið úr latínu - [þetta er tilbrigði við
heilræðið þekktu sjálfan þig = Nosce
teipsum] - og á undan því fer málsháttur-
inn Er það satt er mœlt er\ sami háttur en
annað orðalag en í ræðu griðku: tveir máls-
hættir fylgjast að, og er hinn fyrri hafður í
því skyni að kynna hinn síðari. Fyrr á
öldum var mikil rækt lögð við að kenna
skólapiltum listina að nota málshætti og
spakmæli í ræðu jafnt sem riti.
Orðtakið að hafa bein í hendi kemur
einnig fyrir í Alexanders sögu, eins og ég
gaf í skyn áðan. Meðan sú frásögn er enn
skammt á veg komin og Daríus lítur svo
mikið niður á Alexander að konungi
Serklands eru lögð svofelld orð í munn sem
höfundur Hrafnkels sögu hefði ekki þurft
að skammast sín fyrir: „Mikil skömm að
fáir þrælar og fátækir, þeir er ekki bein
hafa í hendi, skulu þora rísa móti höfð-
ingjum þeim er fyrir eigu að ráða mestum
hluta gulls þess er í heiminum er.“ Latn-
esku orðin, sem eru fyrirmynd orðtaksins
að hafa ekki bein í hendi, merkja einfald-
lega 'að skorta efni.'
Skipan er á komin
Eftir að Hrafnkell er kominn til virðingar
austur í Fljótsdal hermist styttri gerð svo frá:
Lagði hann land undir alltfyrir austan
Lagarfljót. Þessi þinghá varð bróitt miklu
meiri og fjölmennari en sú er hann hafði
áður haft; hún gekk upp í Skriðudal og
upp allt með Lagarfljóti. Var nú skipan á
komin á land hans. Maðurinn var miklu
vinsœlli en áður; hann hafði hina sömu
skapsmuni um gagnsemd og risnu, en
miklu var maðurinn nú vinsælli og gæfari
og hægri enfyrr að öllu.
Hér virðist eitthvað hafa gengið úr
skorðum. Undarlegt má það teljast að vin-
sælda Hrafnkels er tvívegis getið í svo
skömmu máli, greinargerðin um veldi
Hrafnkels er heldur óljós, og setninguna
„Var nú skipan á komin á land hans“ er
óskiljanleg að heita má. Og ekki skánar hún
við leiðréttingu frá Konráði Gíslasyni: „Var
nú skipan komin á lund hans.“
Miklu bjartara er yfir hliðstæðum spretti
í lengri gerð: „og lagði svo undir sig allt
fyrir austan Lagarfljót. Þessi þinghá varð
skjótt miklu meiri og fjölmennari en sú er
hann hafði áður, út til Selfljóts og allt upp
um Skriðudal og upp allt með Lagarfljóti.
Var nú skipan á komin brátt mikil, að
maðurinn var miklu vinsælli en áður.
Hrafnkell tók hina sömu skapsmuni um
gagnsemd og risnu, en miklu var hann nú
gæfri maður en fyrr og hægri að öllu.“ Hér
er orðtakinu 'var nú skipan á komin' valið
mikilvægt hlutverk; breytingin er fólgin í
vinsældum Hrafnkels og ljúfmennsku.
Ýmsar málsgreinar í Stjórn eru sambæri-
legar við þá sem hefst með orðunum Var nú
skipan á komin.21
2lStjóm, bls. 488, 550, 571, 638.
100