Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2000, Page 50

Múlaþing
Eyjólfur Einarsson á Grímslæk í Ölfusi
voru taldir mestu hreindýraskyttur þar um
slóðir á síðari helmingi 19. aldar og var
talið að hvor um sig hefði skotið síst færri
hreindýr en Guðmundur Hannesson.26 Sagt
er að mesti veiðimaðurinn hafi lagt 70 dýr
að velli um ævina.27 A fyrri hluta 19. aldar
heimsótti hreindýrahópur Borgfirðinga.
Hreppstjóri Reykdæla safnaði þá saman vel
ríðandi mönnum með ljái og önnur eggvopn
fest á stangir og reið á eftir dýrunum en
náði þeim ekki. Byssur og skotföng áttu þá
örfáir.28 Er þetta eitt af fáum dæmum um að
hreindýr hafi sést utan Reykjanesskagans.
Örfáar sagnir eru til um að hreindýr hafi
verið drepin seinni part vetrar og nær
eingöngu í mestu harðindaárum. Þannig
voru 13 dýr skotin í grennd Skjaldarkots á
Vatnsleysuströnd felliveturinn 1859, öll að
dauða komin.29 Engar sagnir eru til um að
menn hafi veitt hreindýr á annan hátt en
með skotvopnum á Reykjanesskaga.
Hreindýraveiðar í Þingeyjarsýslum
Um hreindýraveiðar í Þingeyjarsýslum á
19. öld hefur Jóhannes Friðlaugsson frá
Fjalli ritað gagnmerka grein. Hann skiptir
veiðisvæðinu í þrennt: 1. Heiðarnar upp af
láglendi Þistilfjarðar og Axarfjarðar, vestur
að Jökulsá á Fjöllum, 2. Reykjaheiði og
Mývatnsöræfi og 3. Vaðlaheiði og afdalir
Fnjóskadals. Voru þá ekki hreindýraveið-
arnar stundaðar nema í þeim sveitum sem
lágu að bestu veiðisvæðunum. Þó kom það
fyrir, ekki síst í hörðum vetrum, að hreindýr
komu niður í fleiri sveitir en þær sem lágu
næst heiðunum. Voru þau þá drepin misk-
unnarlaust.30
I fyrstu fóru hreindýraveiðar þannig
fram að menn eltu dýrin uppi í þungri færð
og skáru. Oft voru hundar notaðir og voru
grimmir veiðihundar eftirsóttir. Veiðiferðir
voru famar á skíðum í miklum mjúkum
snjó, einkum á haustin eða fyrri hluta vetrar.
Stundum tókst veiðimönnunum að koma
hreindýrum í stóra skafla eða fanndyngjur
og var þá hægt að drepa nokkur dýr í sama
áhlaupinu. Á Reykjaheiði var oft reynt að
kreppa að dýrunum við djúpar gjár eða
jarðföll og kom þá stundum fyrir að þau
steyptust fram af og limlestust. Fram-
hlaðningar urðu almennt ekki algengir fyrr
en á seinasta fjórðungi 19. aldar en við það
urðu veiðarnar auðveldari. Hreindýr voru
eitthvað skotin allt árið en þó mest á haustin
og framan af vetri. Veturinn 1852-1853
voru 100 hreindýr drepin á Sléttu en 50 í
Mývatnssveit. Veiðiferðirnar tóku oft
marga daga og fengurinn misjafn en hann
var fluttur til byggða á hestum.31 Fyrir kom
að útlendingar færu á veiðar í Þing-
eyjarsýslum. Árið 1880 fór Bretinn Fock á
veiðar við lítinn fögnuð alþingismanna með
þeim afleiðingum að lögum var breytt 1882
(sjá töflu).32 Fock þessi notaði fyrstur
manna riffil við veiðarnar og eftir það fengu
nokkrir Þingeyingar sér riffla og þótti það
mikill munur.33
Þekktar eru sagnir um að dýrin hafi
verið rekin fram af klettum og limlest. Sagt
26Sami, 65-66.
27Árni Óla, 1964. Hvað varð um hreindýrin á Reykjanesskaga. Grúsk, 155.
28Kristleifur Þorsteinsson, 1944. Hreindýr og hreindýraskyttur. Úr byggðum Borgarfjarðar, 118-120.
29Sami, 121.
30Jóhannes Friðlaugsson, 1933. Hreindýraveiðar í Þingeyjarsýslu á 19. öld. Eimreiðin, 190.
31Sami, 189-194.
32Ólafur Þorvaldsson, 1960. Hreindýrá íslundi, 35-36. Helgi Valtýsson, 1945. Á hreindýraslúðum, 168-169.
33Jóhannes Friðlaugsson, 1933. Hreindýraveiðar í Þingeyjasýslu á 19. öld. Eimreiðin, 190.
48
á