Jökull - 01.12.1985, Blaðsíða 145

A Akureyri, nýlega orðinn menntaskólakennari.
og meta kenningarnar og mynda sér síðan skynsamlega
skoðun. Fátt er meira þroskandi verðandi sem reyndum
vísindamönnum en uppbyggilegar rökræður af þessu
tagi, en ekki síður hitt að temja sér að vera ávallt
reiðubúinn að leita nýrra og óvenjulegra leiða til lausnar
vandamálum sem gömlu aðferðirnar gátu ekki leyst.
VÍSINDAMAÐUR
„Námstíminn í háskóla er stuttur, en starfsævin þar á
eftir allajafna löng. Hana á að nota til að stoppa í götin,
í stað þess að staðna á stigi námsáranna“. Þessi orð
Trausta eiga vel við hann sjálfan. Starfsævi hans var
Iöng og hann staðnaði aldrei. Menn geta deilt um verk
hans, en hann var óumdeilanlega í sífelldri leit til aukins
skilnings á náttúrunni. Margar brautir sem hann fetaði í
leit sinni lágu utan við alfaraleið jarðfræðinnar, en slíkt
ber ekki vott um stöðnun heldur þvert á móti um
frumlega hugsun og frjóan huga sem entist honum út
ævina.
Trausti var einstakur eljumaður við vísindarannsókn-
ir og verður að ýmsu leyti helst jafnað við Þorvald
Thoroddsen - sem hann reyndar mat mikils. Hann
skrifaði á annað hundrað fræðigreinar og eru margar
þeirra heilar bækur eða bókarígildi. Afköst hans eru
þeim mun athyglisverðari að hann vann einn og án
aðstöðu á rannsóknarstofu, og framan af rannsóknar-
ferli sínum ferðaðist hann jafnan fótgangandi, nema
þegar far bauðst með bílum sem leið áttu um. Venjulega
tjaldaði hann eða gisti á bæjum, og má nærri geta að
aðbúnaður í ferðunum hefur ekki alltaf verið góður.
Trausti birti flest verka sinna í innlendum tímaritum
og ritröðum, einkum í ritum Vísindafélagsins. Þar sem
þessi rit hafa litla útbreiðslu erlendis varð Trausti ekki
eins kunnur af verkum sínum og ætla hefði mátt af
mikilvægi þeirra. Ég spurði Trausta eitt sinn hvers
vegna hann birti greinar sínar ekki meira í alþjóðlegum
fræðiritum. Hann svaraði eitthvað á þá leið að hann
nennti ekki að eltast við þær sérviskulegu kröfur og
skilyrði fyrir birtingu sem slík tímarit gerðu. Trausti var
í eðli sínu hlédrægur og lítill fjölmiðlamaður, og var af
þeim sökum minna þekktur meðal þjóðarinnar en ella
hefði verið.
Margar ritgerðir Trausta eru þó stórmerkar og vöktu
og vekja talsverða athygli dómbærra manna. Sem dæmi
má nefna að í nýjustu og bestu almennu ensku
kennslubókinni í eldfjallafræði eru ívitnanir í fjórar
ritgerðir Trausta, og kemur hann þar næstur á eftir
Sigurði Þórarinssyni varðandi fjölda ívitnana í verk
íslenskra vísindamanna. Ekki telst þó eldfjallafræðin
höfuðgrein Trausta innan jarðfræðinnar. Mörg bestu
verk Trausta voru það langt á undan samtíð íslenskrar
jarðfræði að það er fyrst nú síðari árin, með bættri og
breiðari menntun þeirra er fást við jarðfræði hér á landi,
að unnt er að leggja eitthvert rökstutt mat á þau.
Fyrstu rannsóknir Trausta eftir að hann kom heim frá
Göttingen tengdust landmælingu við Grímsvötn og fól-
ust í mælingu á ljósbroti í andrúmsloftinu. Fyrstu jarð-
fræðirannsóknir hans voru athuganir á goshverum og
verður að telja þær í hópi hans merkustu rannsókna.
Hér er ekki ætlunin að rekja rannsóknarferil Trausta í
smáatriðum, enda segir ritskráin þá sögu að mestu. Hins
vegar skulu nokkrar merkustu rannsóknir hans ræddar
lítillega og að nokkru metnar í ljósi nútímahugmynda,
þar sem við á.
Jarðhiti. Áhugi Trausta á hvergosum vaknaði þannig
að norskur stjarneðlisfræðingur að nafni Svein Rosse-
land hafði ritað bók um breytistjörnur og um einn flokk
þeirra sló hann fram þeirri hugmynd, til skýringar á
birtubreytingunni, að um skyldleika við hvergos kynni
að vera að ræða. Fyrstu fræðigreinar sínar um hveri birti
Trausti 1937, þar sem hann ræddi tengsl ganga og hvera,
og um nýju gosin í Geysi í Haukadal, sem Trausti hafði
sjálfur endurvakið. Áhugi hans og athuganir á hvera-
virkni leiddu svo til grundvallarspurningarinnar um eðli
jarðhitans. í undirstöðugrein sem hann samdi 1939, en
birtist ekki fyrr en 1942, skýrir hann Iághitasvæðin sem
afleiðingu úrkomuvatns er sígur fáeina kílómetra niður í
berggrunninn, hitnar vegna almenns jarðhitastiguls, og
JÖKULL 35. ÁR 143