Jökull


Jökull - 01.12.1985, Blaðsíða 152

Jökull - 01.12.1985, Blaðsíða 152
 helsti veikleiki Trausta hafi verið sá að hann leit á jarðsöguna sem línulega. Segulkort hans hefði hann getað túlkað með botnskriði, sem gerir ráð fyrir því að allt berg myndist, og hafi myndast, í gosbeltunum, en færist síðan út til hliðanna. Trausti kaus að túlka niður- stöðurnar þannig, að á Tertier hefði gosvirkni verið mun útbreiddari en nú, og síðan hefði hún smám saman þrengst til núverandi gosbelta. Pær mæliniðurstöður, sem þá (fyrir 1962) voru þekktar, mátti enda túlka á hvorn veginn sem var. Sömuleiðis túlkaði hann jarð- lagahalla þá, sem hann hafði mælt og kortlagt, þannig að jarðsögu íslands megi skipta í ákveðin skeið, þar sem basaltstaflinn myndaðist fyrst, og síðan tóku við hnik- skeið hvert af öðru þar sem bergspildur snöruðust, spyrntust upp eða niður, o.s.frv. Þannig byggði Trausti sér heimsmynd, sem var heildstæð og sjálfri sér sam- kvæm, og við hana stóð hann til dauðadags. Að ýmsu leyti var Trausti langt á undan sinni samtíð sem jarðfræðingur á íslandi. Að vísu voru íslenskir jarðfræðingar mjög fáir mestalla starfsævi hans, og flest- ir í rauninni einyrkjar. Þess vegna var þess ekki að vænta að aðrir yrðu til að taka upp aðferðir hans eða samvinnu við hann um framgang rannsóknanna: hver var að fást við sitt. Trausti hefði samt vafalaust getað haft meiri áhrif en hann gerði, því flest það, sem hann skrifaði um jarðfræðileg efni, gaf hann ýmist út á ís- lensku eða í ritum Vísindafélagsins, sem hvort tveggja fékk litla útbreiðslu. f ræðu þeirri, sem vitnað var til fyrr í þessari grein, sagði Trausti á einum stað: „Ég tel ekki að íslensk náttúra sé rannsóknarefni íslendinga einna; allir jarðvísindamenn eiga að hafa hér rétt til rannsókna. Landið er mjög sérkennilegur og forvitnilegur hluti af yfirborði jarðar. En við sem byggj- um landið, stöndum að ýmsu leyti sérstaklega vel að vígi. Erlendir vísindamenn hafa oft orðið fyrstir til að kanna eitthvað sérstakt hér og þá vakið athygli okkar á rannsóknaverkefni. En sérstaða okkar felst í því, að við getum varið tíma í það að kanna allan þann sæg af fínum dráttum, sem ekki má vanta í fullgerða mynd. Það erum við, sem getum fullgert margar jarðvísindalegar myndir, ef við bregðumst rétt við vandanum. Við verðum að hafa þor til að hugsa sjálfstætt, rétt eins og þjóðin í heild hefur þor til að vera sjálfstæð. Fyrir hverja var Njála skrifuð? Þorði Njáluhöfundur virkilega að fara eftir eigin dómgreind og málsmekk, eða frétti hann um sam- þykkt einhverrar ráðstefnu suður í löndum um það, hvernig ætti að skrifa á íslensku? Fornbókmenntir okkar eru nú orðnar sígildar heimsbókmenntir, en hver hefði unnið í þeim anda á 12., 13. og 14. öld, að handritin yrðu þjóðinni einhvern tíma til frægðar? Fföfundur Njálu hugsaði svo lítið um frægð, að hann gleymdi að skrifa nafnið sitt á handritið". Verulegur hluti af ævistarfi Trausta Einarssonar var kennsla, fyrst við Menntaskólann á Akureyri, en eink- um við Verkfræðideild Ffáskóla íslands. Þar kenndi hann einkum aflfræði og jarðfræði, og var talinn af- burðakennari. Trausti var mjög rökfastur og sannfær- andi, svo sem margir reyndu sem lentu í málþófi við hann, en slíkir eiginleikar gera kennara einmitt mjög áhrifamikla. Hinu verður ekki neitað, að vegna sinna sérstæðu skoðana á ýmsum jarðfræðilegum efnum lenti hann þversum við meginstraum fræðanna á síðari árum, og sú staða hans mun hafa komið fram í kennslunni og stuðlað að tortryggni milli verkfræðinga og jarðfræð- inga. Eins og fyrr hefur komið fram var Trausti mjög skeleggur málsvari skoðana sinna, sem enda voru grunnmúraðar á rannsóknum hans sjálfs og studdar kunnáttu hans í stærðfræði og eðlisfræði. Jarðfræðingar hafa nefnilega látið það henda sig á ýmsum tímum að „brjóta náttúrulögmálin" í túlkunum sínum, og Trausti trúði því raunar, eins og Harold Jeffreys, einn af jöfrum breskrar jarðeðlisfræði, að með botnskriðskenningunni væri horft fram hjá ýmsum grundvallaratriðum sem áhangendur hennar létu í léttu rúmi liggja, sælir með það að fljóta með tískustraumnum. Jarðfræðingar gátu hins vegar haft það á Trausta, að hann tryði um of á eðlisfræðitúlkanir sínar, því gögnin gæfu ekki tilefni til þess. Trausti var mjög athugull rannsóknarmaður; hins vegar leit hann ekki á jarðfræði- könnun sína sem lýsingu lýsingarinnar vegna, heldur til þess gerða að reyna eða renna stoðum undir kenningu um heildarmynd. Virgill segir: „Felix qui potuit rerum cognoscere causas“, eða sæll er sá sem komist getur að orsökum hlutanna. Þetta reyndi Trausti jafnan, með öllum þeim ráðum sem honum voru tiltæk. Hann vildi að jarðfræðin væri sönn grein á meiði raunvísindanna, og var ómyrkur í máli um þá sem töldu eðlis- eða stærðfræði ekki eiga erindi í jarðfræðilega umfjöllum. í fyrrnefndri ræðu sinni sagði Trausti: „Svo ég beini enn orðum til jarðfræðinga, þá eru enn til menn, sem umfram allt vilja fá að hugsa grautarlega, og telja að stærðfræði og eðlisfræði mundi rugla upp- skriftina að grautnum. Þeir vilja fá að vera trúboðar og unga út trúboðum, sem svara spurulum og gagnrýnum nemendum sínum í unglingaskólum því til, að þetta sé bara svona, þetta standi auk þess í kennslubókinni — í Móselögum hefði ég nærri því sagt. Jarðfræði er nú kennd sem trúarbrögð í ýmsum unglingaskólum hér, það er mér kunnugt um. Og jarðfræði er ekki kennd sem universitas-grein við háskóla, líklega velflesta, eins og guðfræðin á tímum Keplers (en Kepler varð að læra stærðfræði sem hluta af guðfræðinámi sínu, svo sem þá 150 JÖKULL 35. ÁR
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164

x

Jökull

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.