Jökull


Jökull - 01.12.1985, Blaðsíða 95

Jökull - 01.12.1985, Blaðsíða 95
ið eru geislakolsgreiningar á fornskeljum. Þær gefa vís- bendingu um aldur jökulgarðanna. Hér verða teknar saman aldursgreiningar fornskelja af Suðurlandi og úr Borgarfirði. Skeljar frá þremur stöðum af Suðurlandi hafa verið aldursgreindar. Hæstan aldur gefa skeljar úr leirbakka austan Brúarár, skammt ofan Spóastaða. Aldurinn mældist 9930±190 ár (Þorleifur Einarsson 1964). Skelj- arnar eru í um 55 m hæð yfir núverandi sjávarmáli og í bæli jökulsins, sem ýtt hefir upp Y-garðinum. Næst hæstan aldur gefa skeljar úr Hellisholtalæk í Hrunamannahreppi. Þær voru teknar úr leirbakka í um 75 m hæð yfir sjó og voru gerðar tvær aldursgreiningar á sama sýninu: 9580±140 og 9800±150 ár, sem gefa meðalaldur um 9690 ár (Þorleifur Einarsson 1964). í skýrslu um aldursgreiningarnar (Olsson og Piyanuj 1965) er þess getið, að hærri aldurinn sé úr innri hluta skeljar en lægri aldurinn úr ytra byrði hennar. Aldurs- greiningar úr miðri skel þykja áreiðanlegri og hærri aldurinn því nær lagi enda svipaður og aldur skeljanna við Brúará. Þessar skeljar eru á milli Y- og M-garðanna og því a.m.k. yngri en Y-garðurinn. Yngstar eru skeljar úr eystri bakka Hvítár vestur af Kópsvatni gegnt Bræðratungu. Þær gefa aldurinn 7970±180 ár (Nydal o.fl. 1964). Aldurinn er ótrúlega lágur og kemur vart til greina, að hann sé réttur, því að land var með vissu risið úr sæ fyrir um 9000 árum þegar Þjórsárhraunið rann í sjó fram milli Ölfusár og Þjórsár (Elsa Vilmundardóttir 1977). Aldursgreiningar fornskelja úr Borgarfirði gefa allt aðra niðurstöðu. Ólafur Ingólfsson (1984) hefir tekið saman rannsóknarsögu síðjökultímans í syðri hluta Borgarfjarðar. Þar kemur fram m.a., að allar aldurs- greiningar á skeljum liggja á bilinu 12100—12800 ár. Þetta er mun hærri aldur en á sunnlensku skeljunum. Allar skeljarnar, sem aldursgreindar hafa verið, eru í 5—30 m hæð yfir sjó utan skelja úr Stóra-Sandhóli í mynni Skorradals. Ashwell (1967, 1975) telur Stóra-Sandhól vera merki um mjög háa sjávarstöðu, a.m.k. 135 m yfir núverandi sjávarmáli og setið með skeljunum myndað við þær aðstæður. Þorleifur Einarsson (1968) telur aftur á móti, að jökull hafi ýtt efninu í Stóra-Sandhól með skeljunum upp úr botni Skorradals. Halldór Torfason (1974) at- hugaði Stóra-Sandhól og komst að svipaðri niðurstöðu og Þorleifur. ALDURJÖKULGARÐANNA OG HRAUNANNA Skeljarnar við Brúará og í Hellisholtalæk eru að baki Y-garðsins og því er hann eldri en 10.000 ára. Þær eru aftur á móti fyrir utan M-garðana. Sjór hefir því verið kominn inn fyrir Y-garðinn fyrir um 10.000 árum, eða um það leyti, sem Búðajökull Þorleifs Einarssonar (1968) á að hafa náð hvað mestri útbreiðslu. Upp úr því á hann að hafa hörfað hratt frá garðinum. Af því má draga þá ályktun, að Y-garðurinn sé ekki frá Búðastigi eins og Guömundur Kjartansson (1958b, 1970) og Þor- leifur Einarsson (1968) töldu. Af gögnum Guðmundar Kjartanssonar (1943, 1958b, 1970) má einnig sjá, að sjór hafi um svipað leyti verið kominn upp að og sumstaðar a.m.k. inn fyrir M-garð- ana. Þeir gætu hugsanlega hafa myndast við framrás jökla á Búðastigi. Nýleg aldursgreining á gróðurleifum frá Torfajökuls- svæðinu flækir málið enn. Ingibjörg Kaldal og Elsa G. Vilmundardóttir (1983) hafa kannað þykkar lónfyllur þar. Neðarlega í einni lónfyllunni eru gróðurleifar, sem þær hafa látið aldursgreina. Þær reyndust vera 10.000 + 480 eða -440 ára. Þetta eru elstu jurtaleifar frá nútíma, sem fundist hafa á íslandi. Við þetta er að bæta, að í lónfyllunni, neðan jurtaleifanna eru setlög sem sest hafa til í sama lóni en þykkt þeirra er óþekkt. Svæðið hefir því líklega verið orðið jökulvana nokkru fyrr en gróður- leifarnar mynduðust. Þessi niðurstaða stangast á við aldursgreiningar á fornskeljum á Suðurlandi ef þær eiga að vera jafnaldra M-görðunum. Tvær leiðir eru út úr þessum ógöngum. Annars vegar, að aldursgreiningar á skeljunum séu rangar, sem er vafasamt, eða að skeljarnar séu allar yngri en M-garðurinn. Hins vegar, að aldursgreiningin frá Torfajökulssvæðinu sé röng. Y-garðurinn á Suðurlandi mun að líkindum vera sá sami og nefndur er Álftanesgarður á Suðvesturlandi. Kristján Sœmundsson (1965) telur, að jökulgarðarnir við Þingvallavatn séu myndaðir á Álftanesstigi, en ekki Búðastigi. Hann dró þá ályktun af legu Búðaraðarinnar, eins og Þorleifur Einarsson (1964) og Guðmundur Kjart- ansson (1964) töldu hana vera. Jökullinn, sem ruddi upp Stóra-Sandhól í mynni Skorradals, hefir ekki náð nema út í mynni dalsins. Hann hefir gengið fram fyrir um 12.000 árum eða eilítið síðar. Skeljarnar í Melabökkum og undir Hafnarfjalli eru jafnaldra eða eldri en framrás jökulsins. Framrás, sem nefnd er Eldra Dryas mun hafa átt sér stað fyrir um 12.000 árum og hefir Þorleifur Einarsson (1968) heimfært hana upp á framrásina, sem ruddi upp Álfta- nesgarðinum. Jöklar hafa gengið fram í kjafta Borgar- fjarðardala fyrir um 12.000 árum, en ekki náð suður með Hafnarfjalli hvað þá suður í Melasveit. Daljöklar hafa þó efalítið teygt sig fram úr flestum smádölum á Skarðsheiðarsvæðinu og einnig út Hvalfjörð. Benda má á því til stuðnings, að Y- og M-garðarnir á Suðurlandi hljóti að vera frá Búðastigi, að engar skeljar JÖKULL 35. ÁR 93
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164

x

Jökull

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.