Jökull - 01.12.1985, Blaðsíða 89

ekki lífrænar leifar undir Kambagilshrauninu.
Um útlit hraunsins skiptir alveg í tvö horn. Ofan við
flatann er það eins og á hraunum, sem runnið hafa á
nútíma, ómáð með gjallmúgum en nokkuð ellilegt að
sjá. A flatanum og þar fyrir neðan er hraunið ýmist bert
eða hulið lausum eða hálfhörðnuðum setlögum. Þar
sem hraunið er bert, vantar gjallið ofan á það og hefir
jökull og/eða vatn hreinsað það ofan af. Lausu og
hálfhörðnuðu setlögin eru allfjölbreytt að gerð og útliti.
Ofan á flatanum ber mest á jökulruðningi, sem ýmist er
hálfharðnaður eða laus í sér. Hann er yfirleitt orðinn
nokkuð harður þar sem hann er sand- eða leirborinn. Á
köflum er glöggur jökulgarður, um 30-100 m breiður,
en aðeins um 5 m hár. Garðurinn liggur með hlíðinni
efst á flatanum og ofan við hann tekur við ómáð
hraunið. Framhald garðsins má auðveldlega rekja
norður eftir flatanum, langt austur fyrir jaðar Kamba-
gilshraunsins. Kambagilshraunið gægist upp úr jökul-
ruðningnum á stöku stað og allmikið af gjallkenndu efni
er í honum, sumt af því vafalaust komið úr Kamba-
gilshrauninu en annað hefir jökull borið með sér innan
að. Það sést best á því, að dreif af slíku efni má rekja
austur eftir flatanum. Það virðist þó ávallt fylgja jaðri
svonefnds Markarfljótsjökuls, sem síðar verður gerð
grein fyrir.
Jökulruðningurinn hverfur að mestu er fram í brúnina
á flatanum kemur. Þar tekur við nokkuð vel harðnaður
svartur sandsteinn. Hann er vel lagskiptur. Þykkastur er
hann norðan megin í gili Syðstumerkurár og nær þar
ríflega 25 m þykkt (4. mynd). Sandsteinninn þynnist
norður eftir brúninni og er að mestu horfinn fyrir ofan
Mið-Mörk. Næsta víst er, að jökulruðningurinn uppi á
flatanum leggst ofan á sandsteininn og er því yngri.
Kambagilshraunið er verulega sorfið á köflum í gili
Syðstumerkurár, og á stöku stað er það slitið í sundur.
Ekki er þó ljóst hvort þar hafi jökull verið að verki eða
vatn. Sandsteinninn leggst beint ofan á máð hraunið, en
ekki verður vart jökulbergs á milli. Það þarf þó ekki að
útiloka, að jöklar hafi sorfið hraunið áður en sand-
steinninn myndaðist. Reyndar er það líklegt, því hann
virðist alls staðar hvíla á máðu yfirborði hraunsins.
f hlíðinni milli Syðstu-Merkur og Merkurár er
hraunið víðast aðeins hulið jarðvegi. Niðri á jafnsléttu
hverfur hraunið aftur í jökulruðning. Opnur eru fáar og
slæmar, því allt er landið gróið og klætt þykkum jarð-
vegi. Jarðvegurinn er fokmold með mörgum og áber-
andi öskulögum. Þykkt hans er um 4.5 m áð jafnaði. Þó
sést í hraunið í lækjardrögum og er það allt sorfið og
gjalllaust. Þrír litlir jökulgarðar liggja frá austri til vest-
urs, sá syðsti á móts við Syðstu-Mörk en sá nyrsti vestur
frá Mið-Mörk (3. mynd). Þeir sjást vel á loftljósmynd-
um, en miður vel á jörðu niðri, því þeir eru lágir. Þessir
garðar eru yngri en sá sem uppi á flatanum er. Þeir eru
endagarðar, en hinn er hliðargarður.
Hamragarðahraun á upptök sín í nafnlausum gíg, sem
er um 300 m í þvermál. Hann er í grunnri skál milli
tveggja móbergshryggja. Barmar gígsins eru ekki ýkja
háir og hann er skeifulaga og opinn til vesturs. Megin
hraunstraumurinn hefir runnið nær beint í vestur eftir
250 m breiðri hrauntröð, milli tveggja móbergsása (6.
mynd) . Hraunið breiðir úr sér þegar vestur fyrir ásana
er komið. Þar klofnar það í tvennt. Önnur kvíslin og sú
minni fellur vestur eftir hálendisflatanum ofan við Dals-
bæina og hefir á einum stað staðnæmst á blábrúninni.
Kvíslin fellur lengst í suður í gróf, sem opnast í brúninni
ofan við Gljúfurá, en austan Fagrafells. Þar endar
hraunið í mjórri totu. Þarna er hraunið mjög sérkenni-
legt, gjall vantar að miklu leyti, en hraunið einkennist af
stórum flykkjum, sem oft virðast hafa ýst upp úr
hrauninu líkt og í súrum hraunum. Hin kvíslin fellur til
suðurs fram af lágri brún ofan í dalverpið sem Trölia-
mýri er í. Dalverpi þetta er vestasti hluti dalsins sem
liggur vestur frá Eyj afjallajökli. Minni hraunstraumur
hefir fallið beint frá gígnum til suðurs, í gegnum mjótt
skarð milli hans og móbergsássins syðri. Þarna fellur
hraunið niður nokkuð bratta hlíð. Innst í dalverpinu er
hraunið hulið aur, sem Tröllagil hefir borið fram og sett
í það. Allur botn dalsins fyrir neðan Tröllagil er hulinn
hrauni og verður ekki greint á milli hraunstraumanna
tveggja. Hraunið hefir síðan runnið fram úr dalnum um
skarð milli Gljúfurár og Seljalandsár. Það hefir runnið
niður dal, sem markast að sunnan af Seljalandsheiði en
að norðan af Fagrafelli og hlíðunum inn af því. Hraunið
hefir runnið fram úr dalnum í mjóum streng en breiðir
úr sér er neðar kemur, og breiðast er það eftir að komið
er niður á hjailann ofan við Hamragarðabæinn. Gljúf-
urá og Seljalandsá renna meðfram hrauninu sitt hvoru
megin, þó krækir Gljúfurá út fyrir smá spildu nokkuð
ofarlega eins og sýnt er á 6. mynd.
Hraunið hefir runnið fram á klettabrúnina ofan við
Hamragarða, en svo er að sjá, sem það hafi ekki streymt
fram af nema á tveimur stöðum. Þar ná örmjóar
hrauntotur fram á blábrúnina, en ekki virðist mikið hafa
farið fram af. Reynt var að finna hraunið í sandinum
fyrir neðan brúnina með segulmælingum. Ekki fundust
nein merki þess. Hraunið er úfið á köflum, með háum
gjallmúgum og djúpum skorningum á milli.
Gljúfurá og Seljalandsá hafa báðar grafið alldjúpa
farvegi niður með hrauninu og sést víða inn undir það.
Hraunið hvílir ávallt á völu- eða hnullungabergi, sem er
gráleitt og líkist jökulbergi. Millimassinn er sand- eða
leirkenndur og hnullungarnir eru allt að faðmur í þver-
mál, en oftast hnefa- til höfuðstórir. Lagið er á stöku
stað ógreinilega lagskipt, en yfirleitt er lagskipting eng-
JÖKULL 35. ÁR 87