Jökull


Jökull - 01.12.1985, Page 89

Jökull - 01.12.1985, Page 89
ekki lífrænar leifar undir Kambagilshrauninu. Um útlit hraunsins skiptir alveg í tvö horn. Ofan við flatann er það eins og á hraunum, sem runnið hafa á nútíma, ómáð með gjallmúgum en nokkuð ellilegt að sjá. A flatanum og þar fyrir neðan er hraunið ýmist bert eða hulið lausum eða hálfhörðnuðum setlögum. Þar sem hraunið er bert, vantar gjallið ofan á það og hefir jökull og/eða vatn hreinsað það ofan af. Lausu og hálfhörðnuðu setlögin eru allfjölbreytt að gerð og útliti. Ofan á flatanum ber mest á jökulruðningi, sem ýmist er hálfharðnaður eða laus í sér. Hann er yfirleitt orðinn nokkuð harður þar sem hann er sand- eða leirborinn. Á köflum er glöggur jökulgarður, um 30-100 m breiður, en aðeins um 5 m hár. Garðurinn liggur með hlíðinni efst á flatanum og ofan við hann tekur við ómáð hraunið. Framhald garðsins má auðveldlega rekja norður eftir flatanum, langt austur fyrir jaðar Kamba- gilshraunsins. Kambagilshraunið gægist upp úr jökul- ruðningnum á stöku stað og allmikið af gjallkenndu efni er í honum, sumt af því vafalaust komið úr Kamba- gilshrauninu en annað hefir jökull borið með sér innan að. Það sést best á því, að dreif af slíku efni má rekja austur eftir flatanum. Það virðist þó ávallt fylgja jaðri svonefnds Markarfljótsjökuls, sem síðar verður gerð grein fyrir. Jökulruðningurinn hverfur að mestu er fram í brúnina á flatanum kemur. Þar tekur við nokkuð vel harðnaður svartur sandsteinn. Hann er vel lagskiptur. Þykkastur er hann norðan megin í gili Syðstumerkurár og nær þar ríflega 25 m þykkt (4. mynd). Sandsteinninn þynnist norður eftir brúninni og er að mestu horfinn fyrir ofan Mið-Mörk. Næsta víst er, að jökulruðningurinn uppi á flatanum leggst ofan á sandsteininn og er því yngri. Kambagilshraunið er verulega sorfið á köflum í gili Syðstumerkurár, og á stöku stað er það slitið í sundur. Ekki er þó ljóst hvort þar hafi jökull verið að verki eða vatn. Sandsteinninn leggst beint ofan á máð hraunið, en ekki verður vart jökulbergs á milli. Það þarf þó ekki að útiloka, að jöklar hafi sorfið hraunið áður en sand- steinninn myndaðist. Reyndar er það líklegt, því hann virðist alls staðar hvíla á máðu yfirborði hraunsins. f hlíðinni milli Syðstu-Merkur og Merkurár er hraunið víðast aðeins hulið jarðvegi. Niðri á jafnsléttu hverfur hraunið aftur í jökulruðning. Opnur eru fáar og slæmar, því allt er landið gróið og klætt þykkum jarð- vegi. Jarðvegurinn er fokmold með mörgum og áber- andi öskulögum. Þykkt hans er um 4.5 m áð jafnaði. Þó sést í hraunið í lækjardrögum og er það allt sorfið og gjalllaust. Þrír litlir jökulgarðar liggja frá austri til vest- urs, sá syðsti á móts við Syðstu-Mörk en sá nyrsti vestur frá Mið-Mörk (3. mynd). Þeir sjást vel á loftljósmynd- um, en miður vel á jörðu niðri, því þeir eru lágir. Þessir garðar eru yngri en sá sem uppi á flatanum er. Þeir eru endagarðar, en hinn er hliðargarður. Hamragarðahraun á upptök sín í nafnlausum gíg, sem er um 300 m í þvermál. Hann er í grunnri skál milli tveggja móbergshryggja. Barmar gígsins eru ekki ýkja háir og hann er skeifulaga og opinn til vesturs. Megin hraunstraumurinn hefir runnið nær beint í vestur eftir 250 m breiðri hrauntröð, milli tveggja móbergsása (6. mynd) . Hraunið breiðir úr sér þegar vestur fyrir ásana er komið. Þar klofnar það í tvennt. Önnur kvíslin og sú minni fellur vestur eftir hálendisflatanum ofan við Dals- bæina og hefir á einum stað staðnæmst á blábrúninni. Kvíslin fellur lengst í suður í gróf, sem opnast í brúninni ofan við Gljúfurá, en austan Fagrafells. Þar endar hraunið í mjórri totu. Þarna er hraunið mjög sérkenni- legt, gjall vantar að miklu leyti, en hraunið einkennist af stórum flykkjum, sem oft virðast hafa ýst upp úr hrauninu líkt og í súrum hraunum. Hin kvíslin fellur til suðurs fram af lágri brún ofan í dalverpið sem Trölia- mýri er í. Dalverpi þetta er vestasti hluti dalsins sem liggur vestur frá Eyj afjallajökli. Minni hraunstraumur hefir fallið beint frá gígnum til suðurs, í gegnum mjótt skarð milli hans og móbergsássins syðri. Þarna fellur hraunið niður nokkuð bratta hlíð. Innst í dalverpinu er hraunið hulið aur, sem Tröllagil hefir borið fram og sett í það. Allur botn dalsins fyrir neðan Tröllagil er hulinn hrauni og verður ekki greint á milli hraunstraumanna tveggja. Hraunið hefir síðan runnið fram úr dalnum um skarð milli Gljúfurár og Seljalandsár. Það hefir runnið niður dal, sem markast að sunnan af Seljalandsheiði en að norðan af Fagrafelli og hlíðunum inn af því. Hraunið hefir runnið fram úr dalnum í mjóum streng en breiðir úr sér er neðar kemur, og breiðast er það eftir að komið er niður á hjailann ofan við Hamragarðabæinn. Gljúf- urá og Seljalandsá renna meðfram hrauninu sitt hvoru megin, þó krækir Gljúfurá út fyrir smá spildu nokkuð ofarlega eins og sýnt er á 6. mynd. Hraunið hefir runnið fram á klettabrúnina ofan við Hamragarða, en svo er að sjá, sem það hafi ekki streymt fram af nema á tveimur stöðum. Þar ná örmjóar hrauntotur fram á blábrúnina, en ekki virðist mikið hafa farið fram af. Reynt var að finna hraunið í sandinum fyrir neðan brúnina með segulmælingum. Ekki fundust nein merki þess. Hraunið er úfið á köflum, með háum gjallmúgum og djúpum skorningum á milli. Gljúfurá og Seljalandsá hafa báðar grafið alldjúpa farvegi niður með hrauninu og sést víða inn undir það. Hraunið hvílir ávallt á völu- eða hnullungabergi, sem er gráleitt og líkist jökulbergi. Millimassinn er sand- eða leirkenndur og hnullungarnir eru allt að faðmur í þver- mál, en oftast hnefa- til höfuðstórir. Lagið er á stöku stað ógreinilega lagskipt, en yfirleitt er lagskipting eng- JÖKULL 35. ÁR 87
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164

x

Jökull

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.